con người anh ta như là được điều chỉnh một cách hài hòa bởi một ý
tưởng chung mà chúng dựa vào, nhưng vì nằm ngoài ý thức của anh, ý
tưởng ấy không thêm gì cho những phẩm chất của riêng anh, cái giá trị
cá nhân về trí tuệ và đạo đức mà anh xiết bao coi trọng.
Vậy mà trong một chừng mực nào đó, ý tưởng ấy lại là điều kiện làm
nảy sinh những phẩm chất của anh. Chính vì anh là một nhà quý tộc mà
những hoạt động tinh thần, những khát vọng xã hội chủ nghĩa đã khiến
anh tìm đến với những sinh viên trẻ hợm hĩnh ăn mặc nhếch nhác, cho
thấy nơi anh một cái gì thật sự trong sáng và vô tư không hề có ở họ.
Tưởng mình là kẻ thừa kế của một đẳng cấp ngu dốt và ích kỷ, anh
thành thật tìm cách để họ tha lỗi cho anh về nguồn gốc quý tộc ấy;
ngược lại, cái nguồn gốc ấy lại hấp dẫn họ và là nguyên nhân khiến họ
tìm kiếm anh, trong khi vẫn giả vờ lạnh lùng và thậm chí hỗn xược đối
với anh. Như vậy anh bị đẩy đến chỗ phải chủ động làm quen với
những kẻ mà cha mẹ tôi, vốn trung thành với “nguyên lý giao tiếp xã
hội Combray”, ắt sẽ kinh ngạc nếu thấy anh không quay lưng với họ.
Một hôm, Saint-Loup và tôi đang ngồi trên bãi biển, cạnh một lều vải,
thì bỗng nghe vẳng ra từ trong đó những lời nguyền rủa đám người
Israel đông như kiến, nhan nhản khắp Balbec. “Không thể đi vài bước
mà không đụng bọn họ, giọng nói vọng ra. Về nguyên tắc, tôi không
phải là thù địch không đội trời chung với người Do Thái, nhưng ở đây
sao mà lắm thế. Chỉ toàn nghe thấy: ‘Nè, Apraham, tui chông thé
Chakop
’ Cứ như đang ở giữa phố Aboukir
vậy.” Người vừa lớn tiếng
đả kích Israel như vậy, cuối cùng, bước ra khỏi lều, chúng tôi ngước
mắt lên nhìn phần tử bài Do Thái ấy. Đó là anh bạn Bloch của tôi.
Saint-Loup lập tức yêu cầu tôi nhắc Bloch rằng hai người đã gặp nhau
tại Concours Général trong đó Bloch đã giành giải danh dự, rồi sau đó,
ở một lớp đại học bình dân
Đôi khi tôi chỉ tủm tỉm cười khi đọc thấy ở Robert những giáo huấn
của dòng Tên, điều đó thể hiện trong thái độ lúng túng của anh do sợ
làm mếch lòng, mỗi khi một người nào đó trong số bạn “trí thức” của
