khăn ấy, tờ báo vẫn tiếp tục phát triển. Đó là một luồng gió
mới thổi đến nhân dân các nước bị áp bức…”
“Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Chính phủ Pháp ra
sức bóc lột, đàn áp nhân dân thuộc địa và đầy họ đi làm bia
đỡ đạn trên chiến trường châu Âu. Những người dân thuộc
địa đi lính cho Pháp hồi đó bị đưa đi đánh quân Đức và phải
chịu nhiều khổ cực. Chiến tranh kết thúc, nhân dân các
thuộc địa Pháp được giác ngộ hơn và nhiều phong trào
chống thức dân Pháp đã diễn ra khắp nơi. Trong hoàn cảnh
đó, những người dân thuộc địa cư trú ở Pháp đã tập hợp lại
và tổ chức ra “Hội liên hiệp các dân tộc thuộc địa”. Hội này
thu hút những người Ma-đa-gát-ca, Đa-hô-mây, Sê-nê-gan,
Ghi-nê, Ăng-ti, Goa-đơ-lúp, Mác-ti-ních, Ha-i-ti, An-giê-ri,
Đông Dương…
Và tôi đã gặp anh Nguyễn Ái Quốc trong buổi thành lập Hội
đó. Đấy là vào năm 1922 ở Pa-ri. Tôi nhớ rõ lần đầu tiền
quen biết anh trong buổi họp của Hội liên hiệp các dân tộc
thuộc địa, tôi thấy anh người gầy gò, mảnh khảnh với giọng
nói nhỏ nhẹ. Anh tự giới thiệu là người Việt Nam, làm nghề
thợ ảnh, đã đến ở Pa-ri trước tôi ba năm, hiện ngụ ở ngõ
Công-poanh. Anh nói tiếng Pháp thạo và tiếp xúc với anh
tôi thấy ngay là một người đáng mến.
Trụ sở Hội của chúng tôi hồi đó ở số nhà 3 phố Mác-sê đê
Pa-tri-ác-sơ. Đây là một cửa hàng nhỏ bé, cũ kỹ, có hai
gian, một gian nhìn ra phố và một gian ở phía sau. Hội nghị
của Hội liên hiệp các dân tộc thuộc địa hội họp ở trong nhà
đó. Tất cả có khoảng gần 100 hội viên. Đứng đầu hội là ông
Mon-néc-vin, người đảo Ăng-ti, giữ chức Tổng thư ký Hội,
về sau tôi gánh trách nhiệm đó một thời gian. Tôi là người
