nước vĩ đại đã giải phóng đồng bào mình; trước đó, tôi chưa
hề đọc một quyển sách nào của Lê-nin viết.
Tôi tham gia Đảng Xã hội Pháp chẳng qua là vì các “ông bà”
ấy – hồi đó tôi gọi các đồng chí của tôi như thế - đã tỏ đồng
tình với tôi, với cuộc đấu tranh của các dân tộc bị áp bức.
Còn như đảng là gì, công đoàn là gì, chủ nghĩa xã hội và
chủ nghĩa cộng sản là gì, thì tôi chưa hiểu.
Hồi ấy, trong các chi bộ của đảng xã hội, người ta bàn cãi
sôi nổi về vấn đề đó nên ở lại trong Quốc tế thứ hai, hay là
nên tổ chức một Quốc tế thứ hai rưỡi, hoặc tham gia Quốc
tế thứ ba của Lê-nin? Tôi dự rất nhiều các cuộc họp một
tuần hai hoặc ba lần. Tôi chăm chú nghe những người phát
biểu ý kiến. Lúc đầu, tôi không hiểu được hết. Tại sao người
ta bàn cãi hăng như vậy? Với Quốc tế thứ hai, hoặc thứ hai
rưỡi, hay là thứ ba, thì người ta người ta cũng đều làm được
Cách mạng cả, sao lại phải cãi nhau? Và còn Quốc tế thứ
nhất nữa, người ta đã làm gì với nó rồi?
Điều mà tôi muốn biết hơn cả - và cũng chính là điều mà
người ta không thảo luận trong cuộc họp – là: vậy thì cái
Quốc tế nào bênh vực nhân dân các nước thuộc địa?
Trong một cuộc họp, tôi đã nêu câu hỏi ấy lên, câu hỏi quan
trọng nhất đối với tôi. Có mấy đồng chí đã trả lời. Đó là
Quốc tế thứ ba, chứ không phải Quốc tế thứ hai. Và một
đồng chí đã đưa cho tôi đọc Luận cương của Lê-nin về cá
vấn đề dân tộc và thuộc địa đăng trên báo Nhân đạo.
Trong Luận cương ấy, có những chữ chính trị khó hiểu.
Nhưng cứ đọc đi đọc lại nhiều lần, cuối cùng tôi cũng hiểu
được phần chính. Luận cương của Lê-nin làm cho tôi rất
