Chúng tôi cùng nhau nói chuyện về nước Nga Xô-viết. Hồi
đó, chúng tôi đang đi quyên tiền trong các phố Pa-ri để giúp
Cách mạng Nga vượt qua nạn đói, hậu quả của việc chính
phủ Pháp và chính phủ các nước Đồng minh bao vây nước
Nga Xô-viết. Một hôm, tan buổi họp, đi trên đường phố, anh
Nguyễn nói với tôi: “Này, Giắc ơi, cách mạng Nga đang bị
tiến công. Nhưng nó sẽ chiến thắng mọi kẻ thù. Tất cả
chúng ta còn gặp nhiều khó khăn trước khi đi đến thắng lợi
cuối cùng. Nhưng dù thế nào, chúng ta vẫn cứ đi tới. Trước
khi đánh gục chủ nghĩa tư bản trên phạm vi toàn thế giới,
chúng ta còn trải qua nhiều gian truân, nhưng thắng lợi
nhất định thuộc về chúng ta”. Anh Nguyễn không hề có ảo
tưởng thắng dễ dàng chủ nghĩa tư bản và anh có con mắt
nhìn rộng.
Tất nhiên hai chúng tôi còn bàn chuyện quanh vấn đề gia
nhập Quốc tế cộng sản. Chúng tôi lúc đó hơi bi quan về kết
quả đại hội Đảng xã hội họp ở Xtrát-xơ-bua tháng 2-1920.
Dạo ấy ở Pháp đang có phong trào bão công rất mạnh, xe
lửa không chạy, quần chúng sôi sục đấu tranh. Chúng tôi
băn khoăn không hiểu đại hội có tán thành gia nhập Quốc
tế cộng sản không? Anh Nguyễn bảo tôi: “Không! Họ không
tuyên bố gia nhập Quốc tế cộng sản đâu, nhưng có lẽ họ sẽ
tuyên bố rút khỏi Đệ nhị quốc tế”. Sự việc đã diễn ra đúng
như thế. Với đa số phiếu, đại hội Đảng xã hội Pháp họp ở
Xtrát-xơ-bua đã quyết định rút khỏi Đệ nhị quốc tế nhưng
không gia nhập Quốc tế cộng sản. Đại hội đã quyết định cử
Mác-xen Ca-sanh và L.O. Phrốt-xa đi Mạc Tư Khoa để hỏi về
những điều kiện gia nhập Quốc tế cộng sản. Vì lúc đó báo
chí phản động đang làm ầm ĩ quanh những điều kiện gia
nhập Quốc tế cộng sản, cho rằng Quốc tế cộng sản đã đặt
