*
* *
“Cuối chiến tranh thế giới thứ nhất, tôi thấy ở binh công
xưởng Rô-an-nơ vùng quê tôi có nhiều người Châu Á mà
thời đó người ta quen gọi là “Người An Nam”. Hàng nghìn
người Việt Nam đã phải rời quê hương, tổ quốc, bị đầy đi
lính hoặc đi làm thợ như thế cho thực dân Pháp. Đấy là lần
đầu tiên trong đời tôi có dịp gặp người Việt Nam.
Năm tôi 19 tuổi, tôi làm bí thư thanh niên cộng sản vùng La
Loa. Mùa xuân năm đó, tức năm 1922, có hội nghị Trung
ương mở rộng của liên đoàn thanh niên cộng sản Pháp. Tôi
được cử đi dự hội nghị đó cùng với các bí thư đoàn thanh
niên khác. Hội nghị họp trong hai ngày. Ngày đầu họp Lê-
ga-li-te phố Săm-brơ-ê Mơ-dơ nội thành Pa-ri. Sáng ngày
thứ hai chuyển ra họp ở phòng thể thao thị xã A-ni-e thuộc
ngoại ô Pa-ri. Trong ngày thứ hai, đồng chí điều khiển hội
nghị báo tin: “Hôm nay sẽ có một đồng chí thanh niên “An
Nam” đến nói chuyện với các đồng chí về những đau khổ và
những niềm hy vọng của đất nước đồng chí ấy”.
Một người thanh niên Châu Á bước vào phòng họp giữa
tiếng vỗ tay. Anh làm tôi nhớ lại những người lính thợ Việt
Nam mà tôi đã gặp ở binh công xưởng Rô-an-nơ. Anh mặc
quần áo kiểu Châu Âu, thắt cà-vạt, giản dị, nhanh nhẹn,
thân người hơi gầy, nét mặt tươi cười, thái độ bình tĩnh. Tôi
thấy anh ấy giống in hệt ảnh người đại biểu dân tộc Đông
Dương đứng nói ở đại hội Tua năm 1920 và sau tôi được
biết đây là đồng chí Nguyễn Ái Quốc.
Đứng trước các đại biểu thanh niên Pháp, đồng chí Nguyễn
Ái Quốc nói trong vòng 15 phút. Đồng chí trình bày tình
