được coi cái người ta gọi là chuông đó. Nhà sư trong chùa sai một tiểu đồng
cầm rìu vào đám đá lổn nhổn, lựa một hai phiến, gõ kêu boong boong, tôi
vẫn cười mà không dám tin.
Đêm đó trăng sáng, một mình tôi với Mại chèo chiếc thuyền nhỏ tới chân
sườn núi cao. Đá lớn đứng nghiêng cao đến ngàn thước, như thú dữ, như
quỉ lạ, lù lù
như muốn vồ người; mà chim cắt làm tổ ở trên núi nghe có
tiếng người, giật mình bay lên, kêu chách chách trong đám mây. Lại như có
tiếng ông già ho và cười trong hang núi; có người bảo: “Đó là loại chim
quán”. Lòng tôi hơi sợ đã tính về thì một tiếng lớn phát ra ở mặt nước, phập
phình
như tiếng chuông tiếng trống không dứt, người trong thuyền
kinh khủng. Tôi lần lần dò xét thì ra ở dưới chân núi đều là hang hốc, không
rõ sâu nông bao nhiêu; có sóng nhẹ vỗ vào, nhấp nhô bập bềnh
và phát
ra tiếng nọ.
Thuyền về tới khoảng giữa hai núi, sắp vô miệng lạch, thì có một tảng đá
lớn nằm giữa dòng, ngồi được trăm người, trong rỗng mà nhiều hốc, gió và
nước hút vào rồi rút ra, có tiếng ì ầm vang rền
phình trên kia họa nhau như một khúc nhạc.
Tôi cười mà bảo Mại: “Con thấy không? Tiếng phập phình kia là tiếng
chuông Vô dịch của Chu Cảnh Vương
, còn tiếng ì ầm vang rền này là
tiếng chuông Ca chung của Ngụy Hiến tử đấy
. Cổ nhân không dối ta.
Việc gì mắt không trông thấy, tai không nghe thấy mà cứ đoán phỏng rằng
có hay không có, như vậy có nên chăng? Lịch Nguyên trông thấy, nghe thấy
đại loại cũng như ta, nhưng ông nói không được rõ. Kẻ sĩ đại phu không ai
chịu chèo chiếc thuyền nhỏ, ban đêm đậu ở chân sườn núi cao này, nên
không thể biết được. Mà bọn đánh cá và chèo thuyền tuy biết nhưng không
nói ra được, vì vậy mà không truyền được ở đời. Còn bọn quê mùa lấy búa
rìu gõ vào đá cho thành tiếng, tự cho rằng biết được sự thực rồi”.
Vì vậy tôi chép lại chuyện đó mà than cho Lịch Nguyên nói sơ lược quá
và cười Lí Bột là quê mùa.
NHẬN ĐỊNH
