sao hưởng chung được?” Lời của Ngọc có ý phúng thích, chứ làm gì có
phân biệt hùng với thư
, chỉ có người ta là thay đổi, lúc gặp thời, lúc
không gặp thời mà thôi. Vua sở dĩ cho là vui, bách tính sở dĩ lấy làm lo, đó
là sự biến động của nhân sự, mà gió có quan hệ gì tới?
Kẻ sĩ sinh ở đời, nếu trong lòng không ung dung tự tại thì tới đâu mà
không buồn; nếu trong lòng thản nhiên, không vì ngoại vật mà làm tổn
thương bản tính của mình thì tới đâu mà chẳng khoái? Nay Trương quân
không vì bị giáng chức mà ưu tư, tính toán sổ sách rồi mà còn dư thì giờ thì
tự thả mình trong khoảng sơn thuỷ, chắc trong lòng ông có chỗ hơn người
đấy, dẫu có ở căn nhà lợp tranh, cửa sổ làm bằng vò, hũ đập bể, thì cũng
không có gì là không khoái; huống hồ là gội rửa trên dòng trong của
Trường Giang, ngắm
mây trắng của núi tây, có những cảnh tuyệt vui tai
đẹp mắt để tự thoả mãn! Nếu không vậy, thì dù núi có liên tiếp, hang có
thăm thẳm, rừng có rộng, cây có cổ, lại có gió mát lay động, có trăng thanh
chiếu sáng, thì cũng là những cảnh mà tao nhân và kẻ sĩ bất đắc ý cho là bi
thương, tiêu điều không sao chịu nổi chứ đâu có thấy là khoái!
NHẬN ĐỊNH
Tác giả tả ba cái vui của Trương Mộng Đắc: vui ngắm cảnh đẹp, vui hoài
cổ và vui vì trong lòng thản nhiên, không bận tâm về sự giáng chức; cái vui
thứ ba đó quan trọng hơn cả vì có nó mới hưởng được hai cái vui trên,
thành thử tác giả tuy khen cảnh mà thực là khen bạn.
Nửa trên là tả cảnh: nét không bén như Liễu Tôn Nguyên; nửa dưới là
mượn cố sự Sở Tương Vương để suy diễn về triết lí, giọng mạnh mẽ mà ý
khoáng đạt, làm ta nhớ đến bài Tiền Xích Bích phú của Tô Đông Pha. Và
suốt bài không rời khỏi chữ “khoái”, bút pháp tinh mật.
