Dương nói: “Cha không đáng tử tội mà bị giết thì con có thể báo thù; cha
đáng tử tội mà bị giết, con báo thù thì là theo đúng cái đạo dùng dao đâm
người; tuy nhiên chỉ được phục thù chứ không được trừ hại” (nghĩa là chỉ
được giết kẻ thù của mình thôi, chứ không được lấy lẽ rằng con kẻ thù đó
tất sẽ tính hại mình (để báo thù cha) mà trừ luôn cả y đi).
Theo thuyết đó mà xét thì Sư Uẩn giết oan cha Nguyên Khánh, Nguyên
Khánh giết lại Sư Uẩn (chỉ phục thù mà không trừ hại) là hợp với lễ, pháp.
Không quên báo thù cho cha là hiếu, không tiếc thân mình là nghĩa.
Nguyên Khánh đã không vượt lễ, pháp; đã giữ hiếu, theo nghĩa, như vậy là
người đạt được lễ, mà theo được đạo. Người đạt được lễ, theo được đạo, có
đâu lại thù địch với phép của vua (nghĩa là làm trái pháp luật)? Người đưa
kiến nghị kia (tức Trần Tử Ngang) ngược lại đem giết y, như vậy là trái với
hình pháp, huỷ hoại lễ, pháp. Biện pháp đó không dùng làm điển chương
được, lẽ ấy minh bạch rồi. Cúi xin đem đề nghị này của hạ thần thêm vào
pháp lệnh, sau này có xét xử những án như vậy thì đừng theo những kiến
nghị trước (của Trần Tử Ngang) mà phán quyết nữa.
Kính cẩn dâng kiến nghị.
NHẬN ĐỊNH
Bài này là một thứ tu chính án về pháp luật, lời cốt nghiêm cẩn, lí luận
cốt xác đáng, minh bạch, không cần gây hứng thú về văn chương. Chúng tôi
sở dĩ trích dịch là để giới thiệu một thể văn của cổ nhân và cũng để chúng ta
có dịp suy nghĩ mà so sánh ba biện pháp dưới đây khi gặp những trường
hợp như trường hợp Nguyên Khánh (ta nên nhớ hồi xưa người phương
Đông chúng ta rất trọng chữ hiếu; mà Triệu Sư Uẩn đã giết oan cha của
Nguyên Khánh):
Trần Tử Ngang xử tử Nguyên Khánh nhưng lại biểu dương lòng hiếu của
y.
Liễu Tôn Nguyên theo nguyên tắc: một việc không thể vừa đáng thưởng
vừa đáng phạt được (đó là chủ ý trong bài) nên đề nghị chỉ nên thưởng thôi
chứ không nên phạt.
