nhân, khởi kì dĩ vương pháp vi địch thù giả tai? Nghị giả phản dĩ vi lục, độc
hình hoại lễ, kì bất khả dĩ vi điển, minh hĩ. Thỉnh hạ thần nghị phụ ư lệnh,
hữu đoán tư ngục giả, bất nghi dĩ tiền nghị tòng sự. Cẩn nghị.
DỊCH NGHĨA
KIẾN NGHỊ ĐỂ BÁC THUYẾT PHỤC THÙ
Kẻ hạ thần trộm
Châu, thành Hạ Khuê
tên là Từ Nguyên Khánh, cha là Sáng bị viên
huyện uý tên là Triệu Sư Uẩn giết, sau cầm dao đâm chết tên huyện uý để
báo thù cho cha rồi tự trói mình chịu tội
. Đương thời, quan gián nghị là
Trần Tử Ngang
đưa kiến nghị giết Từ Nguyên Khánh mà biểu dương
đức hiếu của y ở chỗ làng xóm, rồi lại xin chép biện pháp đó vào pháp lệnh,
vĩnh viễn làm quốc điển. Thần trộm nghĩ riêng rằng biện pháp đó lầm.
Thần nghe rằng cái gốc lớn (tức tôn chỉ) của lễ là phòng loạn, chẳng hạn
như câu này: “Đừng khiến cho kẻ sát nhân thích sự bạo ngược; kẻ làm con
không đáng báo thù mà báo thù cho cha thì bị tội chết không tha”. Cái tôn
chỉ của hình pháp cũng là để phòng loạn, chẳng hạn như câu này: “Đừng
khiến cho kẻ sát nhân thích sự bạo ngược; kẻ trị dân không đáng giết người
mà giết người thì bị tội chết không tha”. Tôn chỉ thì hợp nhau (đều phòng
loạn cả) mà cách thi hành thì khác nhau (có khi dùng lễ để khen, có khi
phải dùng hình để phạt); cho nên không thể cùng một lúc vừa biểu dương
vừa giết được. Nếu giết người đáng biểu dương thì gọi là lạm, coi nhờn
hình pháp một cách cùng cực; nếu biểu dương kẻ đáng giết thì gọi là lấn,
phá hoại cái lễ một cách cùng cực. Nếu quả lấy biện pháp đó hiểu dụ thiên
hạ, truyền lại đời sau thì người muốn noi theo đường nghĩa không biết phải
hướng theo phía nào, mà kẻ muốn tránh cái hại không biết phải dừng chỗ
nào, như vậy mà dùng làm điển chương phỏng có nên không?
Thánh nhân lập chế độ, xét đến cùng cái lí để sự thưởng phạt được qui
định, căn cứ vào thực tình để sự khen chê được chính đáng, trước sau chỉ là
cầu cho được nhất trí mà thôi. Nếu chịu phán đoán kẻ kia (Từ Nguyên
Khánh) là tình thực hay giả, khảo sát lòng kẻ đó là cong hay thẳng, tìm
