mỗi người một lòng dạ khác nhau, như vậy có thể bảo rằng không thành bè
đảng được, vua Trụ vì vậy mà mất nước. Bề tôi vua Chu Vũ Vương, ba
ngàn người họp thành một bè đảng lớn, nhà Chu dùng họ mà hưng khởi.
Đời Hậu Hán, thời vua Hiến Đế
, bắt tất cả danh sĩ trong thiên hạ bỏ vào
ngục, vì khép họ vào tội bè đảng. Đến khi giặc Khăn Vàng
đại loạn, sau mới tỉnh ngộ, hối hận, tha hết những người trong đảng nhưng
đã không cứu vãn được nữa rồi. Khoảng cuối đời Đường, thuyết bè đảng
lần lần nổi lên. Đến thời Chiêu Tôn, giết hết danh sĩ trong triều, hoặc quăng
họ xuống sông Hoàng Hà, bảo rằng: “Bọn họ tự xưng là thanh lưu thì quang
họ xuống trọc lưu”
, vì thế mà nhà Đường mất nước.
Ôi các ông vua đời trước, khiến được người ta khác bụng nhau mà không
họp thành bè đảng, thì không ai bằng vua Trụ; cấm tuyệt được những người
hiền họp bè đảng, thì không ai bằng Hán Hiến Đế; tận diệt bè đảng bọn
thanh lưu thì không ai bằng Đương Chiêu Tôn; thế mà đều sinh loạn rồi mất
nước. Cùng khen lẫn nhau, nhường nhịn lẫn nhau mà không hề nghi ngờ
nhau, thì không ai bằng hai mươi hai bề tôi vua Nghiêu, vua Thuấn cũng
không nghi kị mà dùng họ. Vậy mà đời sau không ai chê Thuấn dùng bè
đảng hai mươi hai người mà khen Thuấn
biết phân biệt quân tử và tiểu nhân. Thời vua Chu Vũ Vương, khắp ba ngàn
bề tôi trong nước họp thành một bè đảng, từ xưa tới nay, bè đảng nhiều mà
lớn, chưa bao giờ như đời Chu, vậy mà Chu dùng bè đảng đó để hưng thịnh,
là vì người thiện tuy nhiều mà vẫn không chán
.
Than ôi! Cái vết hưng vong trị loạn, bậc làm vua nên lấy đó làm gương.
NHẬN ĐỊNH
Đời vua Tống Nhân Tôn, Phạm Trọng Yêm vì ngay thẳng mà bị biếm
chức. Âu Dương Tu và đa số các quan họp nhau để bênh vực Phạm, bị một
kẻ quyền thần trách là họp bè đảng, vua nghe lời đó cũng biếm ông nữa.
Ông viết bài này để tỏ lòng mình và có ý răn vua. Tư tưởng không có gì
mới, nhưng lòng ngay thẳng và can đảm, văn khúc chiết và rành mạch, dẫn
chứng đầy đủ. Thời xưa, mỗi khi trong nước có nạn bè đảng (hoặc bọn tiểu
