bất kì hưởng nào mà anh ta chọn, ngay cả những người thông minh và có tư
duy độc lập cũng không thể hoàn toàn tránh được ảnh hưởng của bộ máy
tuyên truyền, nhất là nếu họ lại bị cách li với các nguồn thông tin khác
trong một thời gian dài.
Nhưng trong khi tại các quốc gia toàn trị bộ máy tuyên truyền chi phối
hoàn toàn tâm trí của dân chúng, thì hiệu quả đạo đức đặc biệt nảy sinh
không phải từ kĩ thuật tuyên truyền mà lại từ mục tiêu và nội dung tuyên
truyền toàn trị. Nhưng nếu hoạt động của nó chỉ giới hạn ở việc áp đặt một
hệ thống các giá trị mà xã hội đang cố gắng hướng tới thì bộ máy tuyên
truyền chỉ là biểu hiện cụ thể của những đặc điểm của đạo đức tập thể chủ
nghĩa mà chúng ta đã bàn tới bên trên. Nếu mục tiêu của nó chỉ là dạy cho
dân chúng một tập hợp các chuẩn mực đạo đức xác định thì vấn đề sẽ chỉ
còn là cái chuẩn mực đạo đức đó là tốt hay xấu mà thôi. Như chúng ta đã
thấy, các chuẩn mực đạo đức của chủ nghĩa toàn trị khó mà được chúng ta
chấp nhận. Ngay việc phấn đấu cho sự bình đẳng bằng cách quản lí tập
trung nền kinh tế chắc chắn sẽ dẫn đến sự bất bình đẳng theo thang bậc của
nhà nước, nghĩa là chắc chắn sẽ dẫn đến việc quyết định bằng những biện
pháp cưỡng bức độc đoán địa vị của từng cá nhân trong trật tự thứ bậc mới,
còn phần lớn các yếu tố đạo đức nhân bản như sự tôn trọng đời sống con
người, tôn trọng kẻ yếu và tôn trọng cá nhân sẽ đơn giản là biến mất.
Nhưng dù nó có bị đa số coi khinh đến đâu, dù chuẩn mực này có làm thay
đổi các tiêu chuẩn đạo đức, không phải lúc nào cũng có thể nói rằng nó là
phi đạo đức. Đối với những nhà đạo đức học theo trường phái bảo thủ,
chuẩn mực này còn có một số nét hấp dẫn hơn là các tiêu chuẩn nhẹ nhàng
và khoan dung của xã hội tự do.
Nhưng bộ máy tuyên truyền toàn trị còn gây ra những hậu quả nghiêm
trọng hơn, có tính phá hoại hơn rất nhiều đối với tất cả các hệ thống đạo
đức nói chung vì nó động chạm đến một trong những nền tảng của đức
hạnh: ý thức và sự tôn trọng chân lí. Do bản chất các nhiệm vụ mà nó theo
đuổi, bộ máy tuyên truyền toàn trị không thể tự giới hạn mình vào việc
tuyên truyền các giá trị, vào những tranh cãi về quan điểm và niềm tin đạo
