Sự khéo léo của Đặng Tiểu Bình
Đặng Tiểu Bình, lãnh đạo kỳ cựu của thế hệ Vạn lý trường chinh, người
đã sống sót qua hai lần thanh trừng trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa để trở
thành một nhà lãnh đạo chính trị hàng đầu của Trung Quốc từ năm 1978 đến
1994, cũng có quyền lực lớn hơn những nhà lãnh đạo Trung Quốc thời nay,
đặc biệt là trong chính sách đối ngoại. Ông nổi tiếng nhờ cổ xúy cho chủ
nghĩa thực dụng, và đã lấy cắp khẩu hiệu của Mao Trạch Đông, “Mèo đen
hay mèo trắng không quan trọng, miễn là bắt được chuột”, và biến thành câu
nói của mình. Đặng luôn coi quan hệ với Nhật Bản là then chốt để đảm bảo
thành công cho tiến trình cải cách kinh tế theo định hướng thị trường. Chỉ
vài tháng trước khi ông tuyên bố tiến hành cải cách vào tháng Mười hai năm
1978, ông đã đi thăm Nhật Bản, và đây là chuyến thăm Nhật Bản đầu tiên
trong lịch sử của một nhà lãnh đạo nước CHND Trung Hoa. Sau đó, ông đã
đi thăm Nhật Bản lần thứ hai, và theo thông tin của tờ Nhân dân Nhật báo,
ông đã đón tiếp khách Nhật Bản nhiều nhất so với bất cứ khách đến từ nước
nào khác.
Chỉ một thời gian ngắn sau các cuộc biểu tình năm 2005, một quan chức
cao cấp đã về hưu ở miền Nam Trung Quốc đã nhắc tôi nhớ lại giai đoạn
Trung Quốc dưới thời Đặng Tiểu Bình, khi quan hệ với Nhật Bản là “hợp lý
và thân thiện”. Ông nhớ lại, vào đầu những năm 1980, Đặng Tiểu Bình đã
đề nghị Phó Thủ tướng Cốc Mục mời một số người Nhật đến làm cố vấn cho
các nỗ lực hiện đại hóa kinh tế của nước CHND Trung Hoa, và thành lập
Hiộp hội Trao đổi kiến thức kinh tế Trung-Nhật, một tổ chức nhằm giúp
người Trung Quốc học hỏi những kinh nghiệm phát triển của Nhật Bản.
Trung Quốc và Nhật Bản đã có một số tranh chấp kinh tế nghiêm trọng
trong thời gian này. Trung Quốc đã không giữ cam kết với Nhật Bản về việc
xây dựng một nhà máy thép hiện đại ở ngoại ô Thượng Hải (để ép Nhật phải
nhập khẩu nhiều dầu của Trung Quốc hơn nhằm hỗ trợ thanh toán cho việc
