Khi tôi hỏi một sinh viên đại học về mối đe dọa lớn nhất của Trung Quốc
hiện nay là gì, cô trở lên bối rối và hỏi lại: “Trong nước hay ngoài nước?”
“Bất kể là gì,” tôi làm rõ. “Không có mối đe dọa bên ngoài nào nghiêm
trọng bằng một nửa nguy cơ mâu thuẫn nội bộ,” cô trả lời.
Học giả David Shambaugh nhận định rằng: “Sự bất ổn của thế hệ lãnh
đạo kế cận và những mối đe dọa nhận thức được từ bên ngoài đối với vai trò
lãnh đạo của Đảng Cộng sản, cộng với nỗi sợ hãi khôn cùng về sự mất ổn
định xã hội bên trong làm sản sinh ra một chế độ hẹp hòi, đa nghi và phản
động.”
Các nhà lãnh đạo đều thấy xung quanh họ các lực lượng xã hội mới được
giải phóng bởi những cải cách kinh tế có thể lật đổ chế độ. Xã hội đang thay
đổi quá nhanh chóng đến mức các chính trị gia Cộng sản không thể kiểm
soát được những nhóm nào chỉ hoạt động trong khuôn khổ của nó, những
nhóm nào có thể hình thành nền tảng cho một sự chống đối - và vì thế họ cố
gắng làm hài lòng tất cả. Đã học được nhiều kinh nghiệm từ các nước khác
và chịu ảnh hưởng của các tư tưởng trong cuốn The Third Wave (Làn sóng
thứ ba) của Samuel Huntington, Đảng Cộng sản kết luận rằng “quá trình
chuyển đổi từ GDP bình quân đầu người 1.000 đô la lên 3.000 đô la (mà
Trung Quốc dự kiến sẽ đạt được trong vòng 20 năm nữa) là giai đoạn dễ nảy
sinh nhiều mâu thuẫn xã hội”. Đảng đặc biệt lo ngại rằng khoảng cách thu
nhập ngày càng gia tăng có thể gây ra “các hiện tượng bất ổn xã hội”. Các
cuộc biểu tình của công nhân mất việc, nông dân bất mãn, người nhập cư
thành thị, các phần tử Hồi giáo cực đoan - thậm chí cả cựu chiến binh đã
nghỉ hưu của Quân Giải phóng Nhân dân - xảy ra hầu như hằng ngày. Sinh
viên Trung Quốc biểu tình không chỉ trong năm 1989 mà cả những năm
1985, 1986-1987, 1999 và 2005. Tất cả những rối loạn này bắt đầu từ năm
1978, năm mà các nhà quan sát nước ngoài đánh giá rằng Trung Quốc đang
ở giai đoạn ổn định chính trị nhất trong hơn một thế kỷ qua. Tờ Nhân dân
Nhật báo hiếm khi dùng từ “ổn định xã hội” trước năm 1989 nhưng sau đó
có vẻ từ này xuất hiện ngày càng nhiều.
