[63A] TRẤN HÀ-TIÊN
Hà- ên nguyên đất của Chân-lạp, tục xưa lag Mang-khảm, ếng Tàu gọi
là Phương-Thành, khi ban đầu Mạc-Cửu người xã Lê-quách huyện Khang-
hải phủ Lôi-châu tỉnh Quảng-đông nước Đại-minh, vào năm niên-hiệu
Khang-Hy thứ 19 (1680) đời Đại-thanh, nhà Minh mất, ông Cửu không
phục chánh sách nhà Thanh, để tóc dài chạy qua phương nam ở tại phủ
Nam-vang nước Cao-miên, thấy nơi phủ Sài-mạt của nước ấy có những
người các nước: Trung-hoa, Cao-miên, Đồ-bà tụ tập mở trường đổ-bác
trưng thuế, gọi là thuế hoa-chi, ông bèn trưng mua thuế ấy, lại được cái
hầm bạc nữa, nên mau phát giàu có, ông lại chiêu mộ dân phiêu lưu ở Phú-
quốc, Lũng-kỳ, Cần-bột, Vũng-thơm, Rạch-giá, Cà-mau lập làm 7 xã thôn.
Xứ sở nầy tương truyền thường có người ên hay xuất hiện trên sông,
nhơn đó gọi tên là Hà- ên.
[63b] Mạc-Cửu bèn sai người thuộc hạ là Trương-Cầu, Lý-Xá đệ biểu-
văn trần- nh đến kinh đô Phú-xuân xin làm quan trưởng xứ ấy.
Mùa thu tháng 8 năm Mậu-tý (1708) đời vua Hiếu-tông Hiếu-minh
Hoàng-đế (Nguyến-phúc-chu) sắc cho Mạc-Cửu làm Tổng-binh trấn Hà- ên
phong tước Cửu-ngọc-hầu; Cửu lập đinh trại đồn trú ở đất Phương-thành,
nhơn dân càng ngày qui tụ càng đông đảo.
Tháng 4 năm 21 Tân-mão (1711) Hà- ên trấn Tổng-binh Cửu-ngọc-hầu
Mạc-Cửu đến cửa Khuyết tạ ơn.
[64a] Tháng 5 năm thứ 11 Ất-mão (1735) đời vua Túc-tôn Hiếu-minh
Hoàng-đế (Nguyễn-phúc-Chú) Mạc-Cửu mất. Con trưởng là Mạc-Tông, tự là
Thiên-tứ (hiệu là Sĩ-lân-thị Thọ-đức-hiên) dâng thơ cáo phó. Tháng 2 mùa
xuân năm Bính-thìn (1736) Vua ban cho Thiên-tứ Kế tập theo cha, thăng
làm Khâm-sai Đô-đốc Tôn-đức-hầu và cho 3 chiếc long-bài-thuyền được
miễn thuyền-thuế, thường năm thuyền xuất dương lựa mua vật quí đem
về Kinh thượng- ến, Vua lại ra ơn cho được mở lò đúc ền.
