Trong hiệp định song phương về thanh toán, người ta buộc phải dựa vào
một mẫu số chung là đô la Mỹ. Tỷ giá của mỗi đồng nội tệ đối với đô la
Mỹ phải được đảm bảo cố định ít nhất trong suốt một thời kỳ được thỏa
thuận trước. Những nước nhập siêu cũng vẫn phải chuẩn bị dự trữ đô la Mỹ
cho việc quyết toán cuối kỳ. Tỷ giá cố định trong hiệp định song phương sẽ
gây sức ép trong chính sách tỷ giá của mỗi nước, hậu quả là có thể ở mỗi
nước đều hình thành cơ chế hai tỷ giá đối với đô la Mỹ: tỷ giá thanh toán
trong ASEAN và tỷ giá thanh toán ngoài ASEAN. Cơ chế này có tạo ra rào
cản đối với các giao dịch ngoài ASEAN hay không và WTO sẽ nhìn nhận
thế nào về việc này là những vấn đề mà chính phủ các nước ASEAN không
thể không quan tâm.
Hơn nữa, nếu tỷ giá trong hiệp định là cố định, mỗi chính phủ đều cần
phải thiết lập các cơ chế điều chỉnh khá phức tạp, trong điều kiện tỷ giá
ngoài hiệp định bị biến động mạnh. Nếu xử lý các tình huống phức tạp
không khéo léo, mục tiêu phát triển ngoại thương “nội ASEAN” sẽ bị ảnh
hưởng vì quan hệ ngoại thương từ trên cơ sở thanh toán tiền tệ sẽ có thể
chuyển sang cơ sở hàng đổi hàng. Sự lựa chọn của các doanh nghiệp từ cả
hai nước sẽ dần dần bị bó hẹp.
Đối với Việt Nam, một vấn đề cần xử lý khi tham gia triển khai phương
án là tình trạng thiếu nguồn nội tệ. Hiện nay, các doanh nghiệp không chỉ ở
trong tình trạng thiếu đô la thanh toán mà còn thiếu cả tiền đồng để thanh
toán. Thậm chí, trong quan hệ đối ngoại, việc thiếu nguồn vốn tiền đồng
còn bức xúc hơn. Đối với một số doanh nghiệp lớn có nhiều đô la, vấn đề
đặt ra cho họ khi tham gia phương án là họ phải bán đô la lấy tiền đồng để
thanh toán. Tiến trình này chắc chắn không lấy gì thích thú. Trị giá nhập
khẩu của Việt Nam với các nước ASEAN trong năm 1997 khoảng 3 tỷ đô
la (theo số liệu trên TBKTSG, 6-3-1998), tức khoảng 39.000 tỷ đồng Việt
Nam. Con số này không nhỏ. Liệu rằng, để thúc đẩy khả năng thanh toán
bằng nội tệ, hệ thống ngân hàng Việt Nam và sau lưng họ là ngân hàng nhà
nước đã sẵn sàng nguồn nội tệ để hỗ trợ cho các doanh nghiệp chưa?
