nghe đến mười – mười lăm lần mới hiểu, tức là gấp hai đến ba lần nhiều hơn
so với câu có nghĩa.
Những thí nghiệm tương tự còn cho thấy, những người mắc một số thể
của bệnh tinh thần phân lập thì không có sự khác nhau giữa những câu có
nghĩa và vô nghĩa: Đối với họ, hiểu cả hai loại câu đều khó khăn như nhau.
Một ví dụ khác, có người hỏi bạn về tên loại trái cây nặng khoảng vài
kilô, ruột đỏ hoặc vàng. Với chừng đó thông tin thôi chắc bạn dễ dàng đoán
ra đấy chính là dưa hấu. Khi đoán ra rồi, bạn còn có thể liệt kê tiếp các
thông tin khác phản ánh quả dưa hấu như vỏ màu xanh hoặc xanh đen, dạng
hình cầu hoặc bầu dục, thịt trái dưa hấu xốp, nhiều nước, vị ngọt...
Tất cả những điều trên chỉ ra rằng, trong trí nhớ của người khỏe mạnh
bình thường, các từ ngữ liên kết lại thành mạng lưới phản ánh trọn gói một
nguyên mẫu nào đó. Nếu nút nào trên mạng lưới được kích thích thì kích
thích đó được truyền tiếp trong toàn mạng nhờ các mối liên kết giữa những
nút đó và giúp tái hiện nguyên mẫu trong thời gian ngắn. Nói cách khác,
mạng lưới liên tưởng giúp chúng ta lấy ra từ trí nhớ thông tin về toàn bộ đối
tượng trong khi thông tin tiếp thu chỉ phản ánh một số phần của đối tượng.
Tuy nhiên, theo thời gian, từng mạng lưới liên tưởng có thể thay đổi và
các mạng lưới liên tưởng khác nhau có thể liên kết với nhau. Điều này làm
những gì lưu giữ trong trí nhớ có thể bị thay đổi theo thời gian. Khi bạn hồi
tưởng lại một sự kiện nào đó, tuy bạn không cố ý, có thể có một số chi tiết bị
rơi rụng mất hoặc/và một số chi tiết được cho thêm vào.
Bên cạnh sự liên tưởng nhờ ngôn ngữ, còn có liên tưởng bằng hình vẽ,
hình ảnh và giữa chúng có sự khác nhau nhất định. Khi đưa ra từ “cái búa”,
những người tham gia thí nghiệm thường liên tưởng đến “đinh”, “kìm”...
Nhưng khi đưa ra hình vẽ cái búa, họ lại liên tưởng đến “đóng”, “gõ”,
“đập”. Tương tự như vậy, khi nghe từ “cái ly”, họ liên tưởng đến “nước”.
Nhưng nếu cho xem hình vẽ “cái ly”, họ liên tưởng đến “uống”, “nhậu”,
“đánh vỡ”. Nói cách khác, sự khác nhau thể hiện ở chỗ, với từ ngữ, người ta
thường liên tưởng đến sự vật, sự việc; với các hình vẽ, hình ảnh, người ta
thường liên tưởng đến các hành động (động từ). Người suy nghĩ nên sử dụng
