Nếu xét bất kỳ hệ thống vật chất nào ở mức nguyên tử thì các yếu tố của
hệ thống đó đều là số lượng hữu hạn các nguyên tử của số lượng hữu hạn
các nguyên tố hóa học từ hơn một trăm các nguyên tố hóa học. Sự đa dạng
của tính toàn thể ở các bậc hệ thống khác nhau có được, ngoài sự đóng góp
của các yếu tố, còn nhờ sự đóng góp rất lớn của sự đa dạng các mối liên kết
và số lượng n (n-1) vượt trội của chúng so với số lượng n các yếu tố. Do
vậy, ngay cả khi cho các yếu tố không thay đổi, chỉ cần thay đổi các mối liên
kết, người ta có thể thu được các hệ thống với tính toàn thể rất khác biệt
nhau.
Ví dụ, các nguyên tử cácbon liên kết với nhau theo kiểu này, chúng ta chỉ
có than chì, liên kết với nhau theo kiểu khác thành kim cương cứng hơn
thép, quý hơn vàng. Con người – sinh vật ở bậc thang cao nhất của sự tiến
hóa tự nhiên, nếu quy về các yếu tố ở mức nguyên tử, phân tử, chỉ gồm 45
lít nước, chất nhờn đủ làm bảy cục xà bông, than đủ làm 9.000 bút chì, lân
đủ cho 2.000 diêm quẹt, sắt đủ làm một cây đinh lớn, vôi đủ để quét một bức
tường có diện tích 16 m²...
Nếu xét hai quốc gia có cùng các yếu tố tương đương nhau, nhưng trình
độ phát triển lại khác xa nhau, chúng ta có thể thấy chính sự khác biệt về các
mối liên kết giữa các yếu tố tạo nên sự khác biệt về mức độ phát triển giữa
hai quốc gia. Đấy là các mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, cá nhân với
tổ chức, tổ chức với tổ chức, con người với máy móc, con người với tự
nhiên... thể hiện trong việc xây dựng và thực thi luật pháp, quy định, các
truyền thống văn hóa, các biện pháp giáo dục...
Từ đây chúng ta có thể thấy, “các yếu tố không xuất sắc” liên kết với
nhau một cách thích hợp có thể tạo nên “hệ thống rất xuất sắc”. Điều này
cũng tương tự như kiểu so sánh: “Một người của quốc gia A thua một người
của quốc gia B. Hai người quốc gia A lại bằng hai người quốc gia B. Ba
người quốc gia A thì thắng ba người quốc gia B”...
Ngược lại, có thể xảy ra trường hợp, “các yếu tố rất xuất sắc” liên kết với
nhau không thích hợp thì tạo ra “hệ thống không xuất sắc”. Câu chuyện
dưới đây sẽ minh họa ý vừa nêu:
