dạng hoặc các hình thức mới của vật thể trong thế giới.
- Khi nhận thức các hiện tượng thuộc đời sống xã hội, định nghĩa vật chất của
V.I.Lênin đã cho phép xác định cái gì là vật chất trong lĩnh vực xã hội. Từ đó giúp các
nhà khoa học có cơ sở lý luận để giải thích những nguyên nhân cuối cùng của các biến
cố xã hội, những nguyên nhân thuộc về sự vận động của phương thức sản xuất; trên cơ sở
ấy, người ta có thể tìm ra các phương án tối ưu để hoạt động thúc đẩy xã hội phát triển.
3. Những phương thức tồn tại của vật chất
Tìm hiểu những phương thức tồn tại của vật chất nhằm trả lời cho câu hỏi: Những
dạng cụ thể của vật chất biểu hiện sự tồn tại của mình bằng cách nào. Theo quan điểm
của chủ nghĩa duy vật biện chứng, các dạng cụ thể của vật chất biểu hiện sự tồn tại của
mình bằng vận động, không gian, thời gian.
a) Vận động
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, vận động không chỉ là sự thay
đổi vị trí trong không gian (hình thức vận động thấp, giản đơn của vật chất) mà theo
nghĩa chung nhất, vận động là mọi sự biến đổi. Ph. Ăngghen viết "Vận động hiểu theo
nghĩa chung nhất (...) bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ
trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy"
1
Khi định nghĩa vận động là sự biến đổi nói chung, thì vận động "là thuộc tính cố
hữu của vật chất", "là phương thức tồn tại của vật chất"
2
. Điều này có nghĩa là vật chất
tồn tại bằng vận động. Trong vận động và thông qua vận động mà các dạng vật chất
biểu hiện sự tồn tại của mình, Một khi chúng ta nhận thức được những hình thức vận
động của vật chất, thì chúng ta nhận thức được bản thân vật chất.
Với tính cách "là thuộc tính cố hữu của vật chất", theo quan điểm của triết học
Mác - Lênin, vận động là sự tự thân vận động của vật chất, được tạo nên từ sự tác động
lẫn nhau của chính các thành tố nội tại trong cấu trúc vật chất. Quan điểm về sự tự thân
vận động của vật chất đã được chứng minh bởi những thành tựu của khoa học tự nhiên
và càng ngày những phát kiến mới của khoa học tự nhiên hiện đại càng khẳng định quan
điểm đó.
Vật chất là vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi và vận động là một thuộc
tính không thể tách rời vật chất nên bản thân sự vận động cũng không thể bị mất đi hoặc
sáng tạo ra. Kết luận này của triết học Mác - Lênin đã được khẳng định bởi định luật
bảo toàn chuyển hóa năng lượng trong vật lý. Theo định luật này, vận động của vật chất
được bảo toàn cả về mặt lượng và chất. Nếu một hình thức vận động nào đó của sự vật
mất đi thì tất yếu nảy sinh một hình thức vận động khác thay thế nó. Các hình thức vận
động chuyển hóa lẫn nhau, còn vận động của vật chất thì vĩnh viễn tồn tại cùng với sự
tồn tại vĩnh viễn của vật chất.
1. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, t.20, tr. 519.
2. Sđd, t.20, tr. 89.
81
