thực mới. Quá trình đó được tiếp tục, làm cho sự vật vận động, phát triển một cách vô
tận trong thế giới vật chất.
Quan hệ giữa khả năng và hiện thực có tính phức tạp. Điều đó thể hiện ở chỗ
cùng trong những điều kiện nhất định, ở cùng một sự vật có thể tồn tại nhiều khả năng
chứ không phải chỉ một khả năng. Thí dụ: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX
của Đảng, sau khi phân tích tình hình trong nước, tình hình thế giới và khu vực đã nhận
định rằng, đất nước ta hiện nay đang "có cả cơ hội lớn và thách thức lớn", những cơ hội
lớn tạo điều kiện để chúng ta có khả năng "tiếp tục phát huy nội lực và lợi thế so sánh,
tranh thủ ngoại lực - nguồn vốn, công nghệ mới, kinh nghiệm quản lý, mở rộng thị trường
- phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa
1
. Những thách thức lớn đó là những
nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ rõ như nguy cơ tụt hậu về kinh tế, chệch hướng xã hội chủ
nghĩa, nạn tham nhũng và quan liêu, "diễn biến hoà bình" do thế lực thù địch gây ra.
Như vậy chúng ta thấy hiện nay đang cùng tồn tại rất nhiều khả năng (cả thuận lợi, cả khó
khăn) phát triển đất nước ta. Điều đó đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân ta phải nhận thức rõ
để chủ động tranh thủ thời cơ vượt qua thách thức đưa đất nước vững bước đi lên theo
định hướng xã hội chủ nghĩa.
b) Ngoài những khả năng vốn sẵn có, trong những điều kiện mới thì sự vật sẽ xuất
hiện thêm những khả năng mới, đồng thời bản thân mỗi khả năng cũng thay đổi theo sự
thay đổi của điều kiện. Thí dụ: Nước ta vốn là nước kinh tế kém phát triển, mức sống
của nhân dân còn thấp, nhưng lại phải trải qua cuộc cạnh tranh quốc tế ngày càng quyết
liệt để hội nhập. Nếu chúng ta không nhanh chóng vươn lên thì khả năng càng tụt hậu
xa hơn về kinh tế so với các nước trong khu vực và trên thế giới và sự bất lợi về mở
rộng sản xuất kinh doanh, trao đổi buôn bán càng lớn.
c) Để khả năng biến thành hiện thực, thường cần không phải chỉ một điều kiện mà
là một tập hợp nhiều điều kiện. Thí dụ để một hạt thóc có khả năng nảy mầm, cần một
tập hợp các điều kiện như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, áp suất... hoặc để cuộc cách mạng
xã hội chủ nghĩa nổ ra, như V.I.Lênin nói: 1. Giai cấp thống trị trở nên thối nát, không
giữ nguyên sự thống trị như trước nữa; 2. Giai cấp bị trị bần cùng quá mức bình thường;
3. Tính tích cực của quần chúng nhân dân tăng lên đáng kể; 4. Giai cấp cách mạng có
đủ năng lực tiến hành những hành động cách mạng mạnh mẽ đủ sức đập tan chính
quyền của giai cấp thống trị. Đó là những điều kiện cần và đủ cho cuộc cách mạng xã
hội chủ nghĩa nổ ra và thắng lợi.
Trong đời sống xã hội, hoạt động có ý thức của con người có vai trò hết sức to lớn
trong việc biến khả năng thành hiện thực. Nó có thể đẩy nhanh hoặc kìm hãm quá trình
biến khả năng thành hiện thực; có thể điều khiển khả năng phát triển theo chiều hướng
nhất định bằng cách tạo ra những điều kiện tương ứng. Không thấy vai trò của nhân tố chủ
quan của con người sẽ rơi vào sai lầm hữu khuynh chịu bó tay, khuất phục trước hoàn
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2001, tr. 67.
117
