Tại Tòa-bố (dinh tỉnh-trưởng) Gò-công, khách viếng thăm giở quyển
sách vàng ghi danh những nhơn vật hữu-danh hoặc có công-lao với tỉnh
nhà, thấy có ghi tên ông Đốc-phủ Nguyễn-văn-Nguyên, một viên quan
gương mẫu giữa buổi giao thời cựu-học nhường cho tân học.
Sanh tại làng Bình-an, Gò-công, ông là một trong những người thức
thời, theo tân-học sớm để quyết tiến-bộ và giúp đồng bào mình tiến-bộ.
Ông là người kỳ cựu trong phái tân-học ở Gò-công. Khởi đầu chỉ là
một viên thông-ngôn, ông vừa làm vừa học và đi lần lên chức Đốc-phủ-sứ
là chức quan cao nhứt ở miền Nam dưới thời Pháp thuộc.
Trong lúc giao thời, một số người tham-nhũng ra làm việc cho Tây, lợi-
dụng sự bất đồng ngôn-ngữ đã làm giàu nhờ bóc lột đồng bào. Chúng ta
không còn lạ gì những chuyện thông-ngôn đi với người Pháp đến nơi đâu
cũng chỉ đất đai mà nói là ruộng vườn của hắn rồi xin giấy tờ chứng nhận
mà đoạt điền-thổ của đồng bào không biết nói tiếng Tây, không kêu ca vào
đâu được. Chúng ta cũng dư biết giòng họ của một vài tên bồi Tây được sắp
hạng giàu nhứt nhì tam tứ ở miền Nam nhờ « thông-ngôn » thuở quân Pháp
mới sang.
Trái ngược hẳn bọn thông-ngôn « móc họng đồng-bào » đó là ông
Nguyễn-Văn-Nguyên đã dùng sự thông-thạo tiếng Pháp của mình mà che
chở đồng bào, làm cho người Pháp am-hiểu và kính nể người Việt hơn.
Những vụ bất công được ông mạnh dạn tố-cáo, những người cô-thế bị hiếp
đáp được ông chở che binh vực.
Tánh-tình thuần-hậu và thanh-liêm, đời làm quan của ông trên kính nể
dưới yêu vì, một đóa hoa thơm trong thời nước mất.
ÔNG HUYỆN HUỲNH-ĐÌNH-NGUƠN
Ông huyện Huỳnh-đình-Nguơn cũng có tên đường ở châu-thành Gò-
công cũng là một nhơn vật đáng kính mến.
