Bảo-Đại thoái vị ngày 25-8-1945 và cũng từ ngày ấy Việt-Minh đoạt
lấy quyền bính.
Ở Saigon, Nguyễn-Văn-Sâm từ chức, các tỉnh lúc bấy giờ sống dưới
chế-độ mới. Trần-Văn-Giàu kế tiếp Phạm-Văn-Bạch làm Chủ-tịch « Lâm
Ủy Hành-chánh » tức là Ủy-Ban hành-chánh lâm thời Nam-bộ.
Các tỉnh miền Nam lúc bấy giờ lần lượt đổi tên khác, Gò-công đổi tỉnh
Trương-Công-Định, Định-tường : Thủ-khoa-Huân. Bến-tre : Nguyễn-đình-
Chiểu, v.v…
Thừa cơ hội ấy, dân chúng Gò-công kéo đến đập phá triệt hạ đài
Huỳnh-công-Tấn và đồng thời dựng đài Trương-Công-Định lên thay thế.
NAM KỲ TỰ TRỊ
Ngày 23-9-1945, quân đội Pháp theo chân quân đội Anh, Ấn đến giải
giới quân đội Nhựt tại Nam-bộ và chiếm lại xứ này. Đại tá Cédille được làm
Ủy-viên cộng-hòa tại Nam-bộ (Commisaire de la République).
Bộ máy hành-chánh Nam-phần do người Pháp gián-tiếp điều-khiển, có
tỉnh thì được những công-chức người Nam làm tỉnh-trưởng, có tỉnh do
người Pháp trở lại cai-trị.
Khi quân-đội Pháp trở lại chiếm tỉnh Gò-công với chiếc Richelieu và
một số lính thủy quân lục chiến đổ bộ bên Cầu-nổi. Họ gặp phải sự kháng
cự của đối phương kéo dài ba ngày mà vô châu thành chưa được, phải kêu
thêm viện binh mới đổ bộ và vào thành phố được. Đầu tiên chúng đặt bộ chỉ
huy tại nhà Ông Huyện-Hải, đường Phạm-đăng-Hưng ngày nay, và đồng
thời đem Ông Thái-lập-Thành xuống làm tỉnh-trưởng.
Kịp đến ngày 1-6-1946, chánh-phủ Nam-kỳ tự trị ra đời, với Bác-sĩ
Nguyễn-văn-Thinh làm thủ tướng ngày 10-11-1946 và tự vận sau đó. Đồng
bào đều ngầm hiểu lý-do nào đã đưa đến sự tự vận của ông. Thiếu-tướng
Nguyễn-Văn-Xuân Phó Thủ-tướng, lại nắm quyền chức Thủ-tướng từ ngày
