nhà thờ, được tham gia vào các hoạt động mang lại cho các tín
đồ cảm giác cộng đồng, cảm giác được thuộc về cái gì đó. Người
Ibo không muốn cô độc, họ sợ sự cô độc, coi nó như lời nguyền
rủa và hình phạt. Việc là thành viên của một giáo phái thậm chí
còn mang đến cho họ điều gì đó lớn lao hơn. Nhiều cộng đồng
châu Phi có các hội kín, một kiểu hội Tam Điểm sắc tộc, bí mật,
khép kín, song quan trọng và có ảnh hưởng. Các giáo phái ở
châu Phi thường cố gắng mô phỏng theo những tổ chức truyền
thống này, tạo ra không khí bí nhiệm và độc nhất, đưa ra hệ
thống ước hiệu và khẩu hiệu riêng, nghi thức tế lễ riêng.
Vì không tiện nhìn quanh phòng trong lúc làm lễ, tôi tiếp
nhận nhiều điều xảy ra không bằng quan sát, mà bằng cảm
nhận. Tầm mắt của tôi chỉ nhìn được những người đứng gần
nhất. Tôi không trông thấy những người khác, nhưng gần như
chạm được vào sự hiện hữu của họ. Giáo đoàn này đã gây ra một
không khí căng thẳng, tràn đầy những cảm xúc mạnh mẽ, mê
ngất, một không khí thương tâm tỏa khắp, đến mức nó thấu vào
và gây xúc động với bất kỳ ai. Biết bao ngẫu hứng, nhiệt thành
và xúc động trong những con người ấy, biết bao khát khao nồng
cháy, ý chí bền chặt và những cảm xúc được biểu lộ tự nhiên,
đến mức anh có thể luận ra và biết hết tất cả những gì đang xảy
ra sau lưng anh, ngoài xa anh.
Sau khi buổi lễ mixa kết thúc, lúc đi ra sân, tôi phải bước rất
thận trọng, vì đám đông - che mặt không để cho người khác
nhìn thấy - lại quỳ bất động, quay lưng về chính điện. Hoàn
toàn yên tĩnh. Dàn đồng ca không hát, dàn nhạc không chơi. Vị
thầy tu đứng trên bục giảng đạo, mệt mỏi và kiệt sức, mắt nhắm
nghiền im lặng.
