bất tử của anh bằng đôi cánh của tâm hồn anh: và tôi phải sống những thế
hệ không cùng mới nhận định được đúng tầm rộng lớn của nó. Những lúc
ấy, anh chỉ cười; anh đưa hai cánh tay ra ôm lấy tôi và gọi tôi là nhà siêu
hình học dịu hiền của anh; vẻ mỏi mệt biến đi và tôi thấy mắt anh tràn ngập
ánh sáng của tình yêu, bản thân thứ ánh sáng đó cũng là dấu hiệu mới mẻ và
đầy đủ báo trước sự bất tử của anh.
Anh còn gọi tôi là nhà nhị nguyên luận, và giải thích cho tôi rõ Kant,
bằng lí tính thuần tuý, đã thủ tiêu lí tính để tôn thờ Thượng đế như thế nào.
Anh so sánh và buộc tội tôi đã hành động không khác gì Kant. Tôi nhận tội,
nhưng vẫn cho hành vi đó là rất duy lí. Anh thấy thế chỉ càng thêm ghì chặt
tôi vào lòng và cười như một người yêu Thượng đế hết sức thật lòng. Tôi
thường không công nhận rằng di truyền và hoàn cảnh có thể cắt nghĩa được
tính độc đáo và thiên tài của anh cũng như tôi không công nhận rằng những
ngón tay mò mẫm lạnh lùng của khoa học có thể một ngày kia nắm được để
phân tích và xếp loại cái bản chất lập lờ như ma trơi nó nấp ngay trong thực
thể của cuộc sống.
Tôi cho rằng không gian là hiện hình của Chúa và linh hồn là một hình
chiếu của tính tình Chúa, và khi Ernest gọi tôi là nhà siêu hình học dịu hiền
của anh thì tôi gọi anh là nhà duy vật bất tử của tôi. Và chúng tôi yêu nhau,
và chúng tôi sung sướng, và tôi tha thứ cho anh là người duy vật, vì cái sự
nghiệp lớn lao anh đang tiến hành trong xã hội mà không một chút cầu lợi
cả về tinh thần, và vì tính khiêm tốn đến cực độ của anh nó ngăn không cho
anh kiêu hãnh và không cho anh có ý thức về bản thân anh cũng như về tâm
hồn cao cả của anh.
Nhưng anh vẫn kiêu hãnh như thường. Đã là một con đại bàng như anh
thì không kiêu hãnh làm sao được? Anh lập luận rằng một con người trần
phàm nhỏ bé mà cảm thấy mình giống Thượng đế như vậy còn đẹp hơn là
Thượng đế cảm thấy mình giống Thượng đế. Cho nên anh rất hài lòng thấy
mình sẽ chết như tất cả mọi người. Anh thích đọc một đoạn thơ. Anh chưa
