Cho nên những lời khẳng định độc đoán và những lời suy diễn vội vàng của
ngài về các vấn đề sử học, xã hội học đều không xứng với chỗ hơi thở ngài
mất đi để phát biểu những lời đó.
Ernest nghỉ một lát và chăm chú nhìn đại tá Van Gilbert đang tím mặt lại
vì tức giận, ngực hổn hển, người vặn vẹo trên ghế, hai bàn tay trắng trẻo hết
nắm vào lại xoè ra. Rồi anh nói tiếp.
- Nhưng hình như ngài vẫn còn hơi để nói thì phải. Được, tôi sẽ để cho
ngài dùng nốt chỗ hơi ấy. Tôi buộc tội giai cấp ngài. Ngài hãy chỉ cho tôi
xem lời buộc tội của tôi sai ở chỗ nào. Tôi đã vạch cho người thấy nỗi khốn
khổ của con người hiện đại. Ba triệu trẻ con làm nô lệ ở Hoa Kỳ, không có
chúng lao động thì giai cấp các ngài đừng hòng kiếm ra tiền lời, và mười
lăm triệu người thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu nhà ở. Tôi đã chỉ rõ khả năng sản
xuất của con người hiện đại, do tổ chức xã hội và sử dụng máy móc, đã cao
hơn khả năng sản xuất của con người nguyên thuỷ gấp một nghìn lần. Và
tôi khẳng định rằng, do hai sự kiện trên không thể có kết luận nào khác là
giai cấp tư bản đã quản lí hỏng. Lời buộc tội của tôi là như thế. Tôi thách
ngài trả lời. Không, tôi còn đi xa hơn thế nữa kia. Tôi quyết đoán rằng các
ngài sẽ không trả lời. Ngài có giỏi thì đem nốt chỗ hơi thở còn lại của ngài
ra đập tan lời quyết đoán của tôi đi. Ngài bảo tôi là nói năng tầm bậy. Ngài
hãy chỉ cho tôi biết tầm bậy ở chỗ nào, thưa đại tá Van Gilbert? Ngài hãy trả
lời đi! Trả lời những điều mà tôi và một trăm năm mươi vạn đồng chí của
tôi buộc tội giai cấp ngài và ngài đi!
Đại tá Van Gilbert quên mất rằng ông đang chủ toạ và theo phép lịch sự
thì ông phải nhường người khác nói, vì họ đang làm ồn ồn cả phòng. Ông
đứng phắt dậy, khua chân múa tay, vứt bỏ cả cái khoa hùng biện lẫn cái vẻ
điềm đạm thường ngày của ông đi đâu mất. Ông mạt sát Ernest là miệng
còn hơi sữa, là mị dân. Ông không tiếc lời công kích giai cấp công nhân,
gọi giai cấp công nhân là những đồ bỏ đi, những phường vô tích sự. Sau khi
ông đã tuôn ra một tràng dài những lời thô bỉ, Ernest đáp:
