trị gì hết. Các ngài có thể chứng minh đủ mọi thứ nhưng đồng thời chẳng
chứng minh cái gì cả, và giữa các ngài không có lấy hai người đồng ý với
nhau về bất cứ một điều gì. Mời ngài chui vào một cõi ý thức riêng của
mình để giải thích bản thân mình và vũ trụ. Các ngài định lấy ý thức để cắt
nghĩa ý thức, có khác nào túm lấy tóc mình để nhấc bổng mình lên!
- Tôi không hiểu, – đức Giám mục Morehouse nói. – Theo tôi, hình như
tất cả những điều thuộc về tinh thần đều là siêu hình thì phải. Toán học
chính là ngành khoa học chính xác nhất và có nhiều sức thuyết phục nhất,
cũng là thuần tuý siêu hình. Bất cứ một quá trình suy tưởng nào của một
nhà khoa học cũng đều là siêu hình. Chắc chắn ông đồng ý với tôi?
- Đúng như ngài nói, ngài không hiểu thật, – Ernest đáp. Nhà siêu hình
học lập luận một cách suy diễn, và đi từ chủ quan mình đi ra. Nhà khoa học
lập luận theo lối quy nạp và dựa vào những sự việc do thực tế chứng
nghiệm. Nhà siêu hình học giải thích vũ trụ bằng bản thân mình, nhà khoa
học giải thích bản thân mình bằng vũ trụ.
- Nhờ ơn Chúa, chúng tôi không phải là nhà khoa học, – bác sĩ
Hammerfield lẩm bẩm ra vẻ đắc chí.
- Thế các ngài là gì? – Ernest hỏi.
- Nhà triết học.
- Thế là các ngài chui vào bẫy của tôi rồi, – Ernest cả cười. – Các ngài
đã rời bỏ trái đất thực tại và vững chắc, và đã dùng danh từ làm máy bay để
bay lên tận mây xanh. Xin các ngài hãy trở lại mặt đất và nói cho tôi nghe,
theo các ngài hiểu: triết học nghĩa là thế nào?
- Triết học là… (bác sĩ Hammerfield ngừng lại: đằng hắng) một cái gì
rất khó định nghĩa, chỉ những đầu óc và tư chất triết học mới hiểu nổi thôi.
Nhà khoa học thiển cận chỉ chúi mũi vào những ống thí nghiệm không hiểu
được triết học.
