vui hay là buồn. Ngay cả bản thân người chết cũng chẳng thấy có chút gì
nuối tiếc khi từ bỏ thế giới này, giống như họ vừa đi chơi rồi quay về nhà.
Tôi nhớ có một lần chủ nhân của tôi đã mời gia đình một người bạn đến
chơi nhân có một việc quan trọng. Đến ngày đã định mãi đến chiều tối
người vợ bạn và hai đứa con mới xuất hiện. Bà xin lỗi thay cho chồng
mình, người theo lời bà sáng hôm nay đã “tịch”. Từ này rất diễn cảm theo
ngôn ngữ địa phương đấy, nhưng dịch nó cũng không hẳn là dễ; đúng
nguyên văn nó có nghĩa là: “quay về với ông bà ông vải”. Sau đó bà xin lỗi
cho mình và nói rằng chồng đã mất sáng hôm nay và bà đã phải bàn bạc với
những người hầu về việc đặt thi thể của ông ấy ở đâu là hơn cả. Tôi nhận
thấy là bà vẫn vui vẻ như những người có mặt lúc đó. Ba tháng sau bà mất
giống như đã đi đến một đất nước xa xôi nơi họ quyết định sống nốt quãng
đời còn lại.
Tôi không biết có cần nhắc thêm là trong ngôn ngữ của Ngựa-người
không có những từ để chỉ một cái gì đấy độc ác và xấu xa, trừ những từ chỉ
những thiếu sót và những nét quái đản của Yahoo. Bởi thế, nếu họ cần nhắc
tới cái gì đó không hay ho lắm trong lúc nói chuyện thì họ sử dụng từ
“Yahoo” kèm theo với từ khác. Chẳng hạn để chỉ tính đãng trí hay lười
nhác của những người hầu, lỗi của con trẻ, hòn đá làm đứt chân, thời tiết
xấu và các thứ tương tự họ thường thêm vào từ tính ngữ Yahoo. Đó chính là
hhnm Yahoo, whnaholm Yahoo, ynlhmndwihlma Yahoo, còn nhà mà làm
tồi thì họ gọi là ynholmhnmrohlnw Yahoo.
Tôi rất vui lòng mô tả chi tiết hơn nữa những phong tục và phẩm hạnh
của dân tộc kỳ lạ này. Nhưng trong tương lai gần tới đây tôi có ý định xuất
bản một cuốn sách riêng chỉ đề cập tới một lĩnh vực này mà tôi sẽ gửi cho
độc giả.
Còn bây giờ tôi sẽ trình bày những tai họa bi thảm mà tôi sắp trải qua.
Chú thích [1] Ám chỉ học thuyết sự sống tự sinh phổ biến ở thế kỷ
XVIII
