mang. Mustapha Kémal ra lệnh cho công an không được đàn áp, lại thẳng
tay trừng trị kẻ nào đàn áp nữa. Thế là loạn khắp nước. Người ta đập phá
các toà báo, các trụ sở, công sở. Một vị thống đốc phải xin từ chức: vô
phương làm việc trong sự hỗn loạn này.
Kết quả ra sao, chắc độc giả đã đoán được. Trị dân đâu phải là một trò chơi;
mà muốn được lòng dân đâu phải là cứ việc cho dân muốn làm gì thì làm.
Mustapha Kémal thất bại một lần nữa và rốt cuộc ông lại trở về chính sách
độc tài: hai đội quân Krude được phái đi khủng bố nhân dân, hàng ngàn
người bị xử tử hay bị đày. Đó là một vết nhơ lớn trong đời ông, một vết nhơ
làm cho có người gọi ông là “tên sát nhân”.
Ông mất ngày 10 tháng 11 năm 1938, sau khi trao lại quyền cho Ismet
Ineunu
, người bạn trung thành của ông. Sử chép: “Toàn dân để tang
ông”. Điều đó có thể tin được.
Chú thích:
Ý nói thế kỷ XX. (Goldfish).
Attila là hoàng đế của đế quốc Hung Nô (từ năm 434 đến năm 453). Đế
quốc này trải dài từ Đức đến sông Ural và từ sông Danube tới biển Baltic.
(Goldfish).
Có sách gọi là Ankara.
Tức vương quốc Thổ (vương quốc Ottoman). (Goldfish).
Méhémet VI kế vị Méhémet V từ năm 1918. (Goldfish).
Tức Izmir. (Goldfish).
Cũng gọi là giáo chủ. (Goldfish).
Tức Bảo Gia Lợi (Bulgarie). (Goldfish).
Có lẽ là năm 1933 bị in lần thành 1953. Tôi cho rằng hai chữ “vạn
quốc” ám chỉ Hội Quốc Liên, mà Hội đó thì chính thức giải thể từ năm
