GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 174

thú tội chứ không thèm giấu giếm. Nhưng ai biết rõ ông thì đều nhận rằng
tâm hồn ông đẹp, cái tật lãng mạn của ông là tật chung của thời đại, còn cái
tội lớn kia thì cũng có chỗ ta hiểu được ông, và dù sao, sự hi sinh của ông
cho Hi Lạp cũng đủ chuộc hết lỗi cho ông rồi.

*
* *

Ông sinh ở cuối thế kỉ XVIII, bên Anh, vào thời đại lãng mạn nhất, trong
một xứ mà phong trào lãng mạn phát sinh sớm nhất ở châu Âu. Vì phong
trào này nảy nở ở Anh, Đức cùng một lúc rồi mới truyền qua các nước khác
như Pháp, Ý… Ở Anh, có tập thơ Ossian (xuất bản năm 1761), ở Đức có
tập truyện tình Wether của Goethe, xuất bản năm 1774. Hai tác phẩm chính
đó ảnh hưởng rất lớn tới văn chương và đời sống châu Âu, đầu thế kỷ XIX.

Đời sống đó còn phóng túng gấp mấy đời sống của hạng văn nhân thi sĩ
theo Lão, Trang như Nguyễn Tịch, Lưu Linh… ở đời Lục Triều bên Trung
Hoa nữa. Hạng quí phái đua nhau hưởng lạc, và như Stendhal đã nói, lúc
nào cũng tìm những cảm xúc mạnh, mỗi ngày một mạnh, vì cảm xúc cũng
như rượu, lâu rồi quen đi. Ở thế kỉ XVIII, những chất ma tuý chưa được
thịnh hành, người ta nuôi cảm xúc bằng rượu, đổ bác và ái tình. Say sưa
thành một cái “mốt”, đến nỗi có kẻ đã bảo rằng: “Ai nghiên cứu lịch sử
Anh ở thế kỉ XVIII, đều phải ngạc nhiên rằng rượu đã chiếm một vị trí lớn
ghê gớm trong đời sống thanh niên”. Người ta bảo ông này là hạng “bốn
chai bố”, ông kia là hạng “năm chai bố”, và những ông vào hạng “sáu chai
bố” (nghĩa là có thể nốc được sáu chai rượu trong một bữa tiệc) được thiên
hạ ngưỡng mộ là “bậc hão hán”. Đổ bác cũng được trọng như vậy. Trẻ mới
mười lăm tuổi mà nhiều nhà quí phái cho nó hàng ngàn đồng để “nó tập sự
trong ngành đổ bác một cách đàng hoàng”. Có những thanh niên “nướng”
bảy ngàn bảng Anh trong một canh bạc ở Luân Đôn, rồi thản nhiên ra về.
Và tất nhiên, ái tình là môn người ta “tập sự” càng sớm càng hay. Sinh viên
nào ở Oxford, Cambridge cũng bao một vài ả, nếu không thì bị chê là “đình