không được cái vinh dự đó.
*
* *
Ngày nay xét lại công lao của Voltaire, ta thấy về lãnh vực triết lý, ông
không cống hiến được một hệ thống nào mới mẻ cho nhân loại. Tất cả sự
nghiệp của ông chỉ ở ngọn bút bén và mạnh như búa rìu. Ai cũng phải nhận
ông già Ferney này có tài bút chiến nhất cổ kim và đã biết dùng nó, kiên
nhẫn, nhiệt tâm dùng nó, bất chấp mọi nguy hiểm, để phô diễn, bênh vực
những tư tưởng tân tiến và cao cả, để “vạch đường cho nhân loại tiến tới tự
do”.
Từ khi ông mất tới nay, đã non hai thế kỷ, sao không thấy xuất hiện một
thiên tài như ông nữa? Tại nhân loại đã được tự do cả rồi ư?
Chú thích:
Sách in thiếu mẫu tự “L”. Ngoài giả thuyết đó, còn có giả thuyết cho
rằng tên Voltaire là do các từ sau mà ra: Le Volontaire, hoặc Veautaire, hoặc
Valet Roi, hoặc Airvault… (theo
http://www.jstor.org/pss/4172351
(Goldfish).
Tên là Catherine Olympe Dunoyer. (Goldfish).
Cũng có tên là “Những bức thư triết lý” (Lettres philosophiques).
Tức tập Principia. (Goldfish).
Larousse Universel nói là bảy năm. Will Durant trong cuốn The Story of
Philosophy nói là 12 năm. Tôi theo Daniel Mornet trong Histoire générale
de la Littérature Française.
Michiaveli là một chính khách Ý (1469-1527), rất ái quốc nhưng rất quỉ
