GƯƠNG CHIẾN ĐẤU - Trang 81

đến Án Tử, Khổng Minh, Đỗ Phủ, Vương Vương Minh… cũng đều là
những bậc đại đức ngay từ nhỏ. Và tuy Quản Trọng hồi trẻ đi buôn chung
với Bảo Thúc, có hành vi mờ ám, chia lời thì giữ phần nhiều cho mình,
nhưng tật đó vẫn được Bảo Thúc biện hộ cho là do lòng hiếu, vì còn mẹ
già, phải tiêu nhiều chứ không phải vì gian tham, và sử gia cũng chép lại
như vậy. Thành thử những vị nào được coi là vĩ nhân cũng đều hoàn toàn
hết.

Người phương Tây có quan niệm khác, chép thì chép đủ, dở cũng như hay,
cho nên ta thấy danh nhân của họ rất gần chúng ta. Alexandre đại đế kiêu
căng và tàn nhẫn, Tolstoi nhu nhược và truỵ lạc, Dostoïevsky ham mê cờ
bạc, Voltaire còn nhiều tật hơn nữa: phù phiếm, ham danh, cay độc, dụ dỗ
vợ người ta, ham tiền đến nỗi làm thượng khách một đại vương mà lén lúc
đầu cơ… Nhưng có tật lớn thì ông cũng có những đức rất lớn. Ông già làm
vườn ở Ferney đó rất thương người mà trại của ông thành một hội phước
thiện. Ở xa cũng như ở gần, ai hỏi công việc gì, muốn nhờ cậy ông điều gì,
ông cũng sẵn lòng giúp đỡ. Che chở, an ủi kẻ cô đơn, kiếm việc cho làm,
chỉ bảo, khuyên lơn. Có kẻ ăn cắp của ông rồi ân hận lại quỳ gối xin lỗi
ông, ông cúi xuống, đỡ dậy, bảo: “Ấy chết, sao lại quỳ như vậy? Chỉ trước
mặt Thượng đế cháu mới nên quỳ thôi. Thôi, chuyện đó bỏ qua, đừng nghĩ
tới nữa”. Thấy một người cháu gái của Corneille nghèo khổ, ông thương
tâm, đem về nuôi, cho đi học rồi lại chia cho một số tiền hồi môn nữa. Ông
bảo: “Sự nghiệp của tôi là vài ba việc thiện mà tôi làm được đó. Khi ai chỉ
trích tôi thì tôi chống cự lại, hung dữ như quỷ, tôi không chịu thua ai hết;
nhưng thực ra tôi là một con quỷ hiền và rốt cuộc, tôi cười hìu hì”.

Vì có lòng quảng đại và nhân từ đó, về già Voltaire được quốc dân kính
mến và danh ông mỗi ngày một rực rỡ.

*
* *