làm gì cho nước tôi?”, cho tới lúc bạn thấy được nỗi vui mênh mông mà
nghĩ rằng mình đã dự một phần nào vào sự tiến hóa và lợi ích của nhân
loại.”
Ba năm sau, ngày 28/9/1895, ông mất ở Villeneuve – L’Etang để lại cho
hậu thế một gương nhiệt tâm giúp ích quốc gia và nhân loại, tin tưởng ở
công việc và nhiệm vụ của mình, cần cù tìm tòi và kiểm soát chặt chẽ mọi
phát minh của mình.
Sau khi ông mất, lần lần khắp thế giới, nước nào cũng lập một viện mang
tên ông để khảo cứu về vi trùng học. Trong mỗi viện đều treo chân dung
của ông để mọi người được trông nét mặt trầm tư, vừng trán cao và rộng
của một người đã làm thay đổi cơ sở của tây y và đời sống loài người.
Dưới đây tôi ghi thêm ít tư tưởng của ông mà mọi người đều có thể chép
vào cuốn sổ tay để thỉnh thoảng mở ra coi lại:
Không có một sự gắng sức nào vô ích.
Những công việc của tôi, gia đình tôi, các thầy học tôi, tổ quốc tôi, đó
lòng yêu của tôi luôn luôn hướng về đó.
Sung sướng thay kẻ nào có một lý tưởng và tuân theo lý tưởng đó.
Lòng yêu sự làm việc, và để kích thích lòng yêu đó, là lòng yêu tổ quốc :
hai lòng yêu đó phải luôn luôn chi phối công trình của bạn.
Trong cái việc rải rắc điều ích, chỉ khi nào hết năng lực mới là hết bổn
phận.
Con đường gắng sức lớn lao thường trùng với con đường hy sinh lớn
lao.
Chúng ta hãy gắng sức để quay mặt đi, đừng ngó đừng nghĩ đến những
cái xấu xa của loài người, mà đi tìm chân lý một cách không vụ lợi.
Ngày nào tôi không làm việc thì tôi chừng như mắc tội ăn cắp vậy.
