cho kẻ dưới bị mất công. Vậy mà Albert biểu lộ tình thầy trò một cách
quyết liệt. Ông vừa sáng suốt vừa nhất định binh vực môn sinh của mình.
Thì ra vĩ nhân có chung dòng máu, họ biết lựa con đường riêng cho vĩ nhân
dễ đi chứ chức quyền, áp lực giai đoạn không dễ gì cám dỗ, mê hoặc họ
được. Chẳng lạ gì ngày nay hễ nói đến Thomas là người ta nghĩ ngay Albert
hay ngược lại. Cũng y như hễ nói Platon thì người ta không bao giờ quên
được Socrate.
4.- Trò là danh dự và nguồn an ủi tuổi già thầy:
Từ hồi thanh xuân, Thomas đã được Albert đào luyện tinh thần và tâm
đức. Công gieo giống ấy đã sinh mùa màng rực rỡ nơi Thomas ngoài một
thiên tài siêu đẳng còn là một lương tâm thánh thiện sâu cao. Bằng chứng là
năm 1323, Giáo-hoàng Gioan XXII đã phong thánh cho ông. Năm 1567,
với danh hiệu Tiến-sĩ Thiên-Thần, ông được tuyên nhận là Tiến-sĩ của
Giáo-hội và là Đấng bảo hộ các học đường công giáo. Một môn sinh đã
từng theo sát cánh mình, ngày đêm ở trong vòng đai ảnh hưởng của mình
mà lên chóp đỉnh thành công như vậy, ông thấy có tâm trạng làm sao? Bạn
dư biết. Không sợ sai lầm gì hết, trong trường hợp nầy người ta có thể nói
coi quả biết cây, thầy nào tớ nấy. Không riêng ở Việt-Nam thời nay, ở đâu
và thời nào cũng vậy, lòng người có kẻ đáng khiếp lắm. Dĩ nhiên trong đó
có lòng thầy trò. Quá thông thường đến thành tầm thường và hèn hạ là: Dạy
trò rồi khinh trò, nghi trò ganh tị với trò, lo dìm trò kẻo sáng hơn mình, tôn
trọng kẻ khác hơn trò vì mặc cảm bụt nhà không thiên. Dạy trò mà chỉ nghĩ
mua văn bán chữ, mãi lo cái lợi trước lỗ mũi mà không thấy trò đang tiến
hóa và năm mươi năm sau trò không còn là người mà mình nghĩ thế nào đó
hôm nay. Trong lãnh vực văn hóa khác lãnh vực tài sản, tiền bạc thường
người nối chí mình là môn đồ chứ không phải con cháu. Aristote tuy bị
Platon không tin tưởng mà không giao quyền viện trưởng Académus một
phần nào buồn thầy, có nhiều quan điểm khác thầy nhưng đại để nối được
nghiệp thầy. Còn về Pseupissus là cháu ruột Platon đấy mà cho đến bây giờ
mấy người biết đến tên chứ đừng nói nối chí nối nghiệp gì? Đó là nói phía
