bảo thầy rằng: ‘Đạo ta cứ một mạch kéo suốt’ lấy lời nói hoạt bát để
sửa chữa tính chấp trệ vậy. Xem đó biết cách dạy người của đức
Khổng Tử, tùy theo từng người mà thay đổi”. Bảo rằng tùy theo từng
người mà thay đổi cách dạy, vẫn có thế; nhưng nay xét kỹ lại, thầy
Nhan Tử hỏi điều nhơn, mới nghe câu “sửa mình theo đúng lễ”, bèn
hỏi chi tiết cách sửa mình, ấy là vì người khác mà hỏi.
Đức Khổng Tử lại nhơn câu hỏi ấy mà dạy thêm. Chính là đánh
trống gảy đàn, gặp nhau trong một hội, thầy Nhan Tử há phải người sơ
sót đâu? Thầy Tăng Tử mới nghe câu: “Đạo ta cứ một mạch kéo suốt”,
thầy đã “dạ” liền; thầy còn nói lại với mấy người khác: “Đạo ta chỉ có
điều trung và điều thứ mà thôi”. Nếu ý câu nói “một mạch kéo suốt
hẳn ở trong hai chữ “trung thứ”, thì thầy Tăng Tử chẳng phải người
chấp trệ vậy. Xem đấy biết lời Dương Minh tiên sinh nói với học trò,
cũng tùy người mà nói vậy. Lão tăng nói ra đây cũng đồng một ý ấy.
Xưa có người làm nghề ăn trộm, muốn dạy nghề cho con, đương đêm
dẫn con đến một nhà kia, mở tủ khóa con vào trong, rồi bỏ đi về. Một
chốc sau thấy con cũng trở về, hỏi làm cách nào mà về được? Con nói:
“Bắt chước tiếng chuột kêu, chủ nhà khiến tôi tớ mở cửa đuổi chuột,
thừa lúc bất ngờ chạy thoát”. Người cha bảo rằng: “Con đi ăn trộm
được rồi” vậy210. Than ôi, thầy Nhan Tử hỏi điều nhơn, thầy Tăng Tử
thưa rằng: “Dạ”. Cũng một lẽ như tiếng chuột kêu trong tủ, thừa hư
mà thoát ra”. Ta tuy chưa dám ví Khả Trung với các bậc tiên hiền,
nhưng cũng nên biết “vua Thuấn là người nào, ta là người nào”. Nay
lão tăng nhơn ngươi từ trong ổ trộm cướp thoát ra. Muốn khóa ngươi ở
trong tủ, xem ngươi hành động cách nào, nhưng chớ thừa hư thoát ra,
phải tìm đường sống khác thoát thân mới được. Hãy nghĩ kỹ xem, rồi
làm ngay”.
Mùa xuân năm Ất Hợi đến nước Đại Việt, định ở qua một năm,
ngày về đã định vào tiết đầu thu. Năm Giáp Tuất mưa dầm, trái vải (lệ
chi) mất mùa mà mùi lại kém ngon, ăn chẳng đã thèm, đã 3 năm nay,
Trịnh Tử Nguyên cư sĩ từ Phước Kiến vào Quảng Đông, mỗi lúc ăn
