Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
PHẦN IV
VĂN NGHỊ LUẬN CỦA HÀN
Trong phần II, chúng tôi đã nói tác phẩm Hàn Phi Tử có phần ngụy tạo của
người đời sau như thiên Sơ kiến Tần ý kiến không phải của Hàn Phi; những
thiên Giải lão, Dụ lão tư tưởng trái ngược với Pháp gia, không thể do Hàn
viết; những thiên Tam thủ, Tâm độ, Nhân chủ…. giọng văn non nớt, rườm
rà cũng rất đáng ngờ; nhất là những thiên có vần như Chủ đạo, Dương giác
thì càng không thể tin được. Vì vậy để viểt phần này, chúng tôi bỏ qua một
bên tất cả những thiên đó, chỉ dùng những thiên mà đa số học giả công
nhận là của Hàn. Tóm lại, chúng tôi muốn xét văn nghị luận của Hàn Phi,
chứ không xét văn nghị luận trong Hàn Phi Tử.
Chúng ta hãy tạm đừng xét văn trong Đạo đức kinh: nó thật đặc biệt, gồm
những châm ngôn có những vế đối nhau, cân xứng, có khi có vần nữa, gần
giống thể phú cuối đời Chiến Quốc và đầu đời Hán, khiến một số học giả
vẫn tự hỏi nó xuất hiện vào đời nào, có thực của Lão Đam không, mà Lão
Đam có sống thực không. Tạm gạt tác phẩm đó ra rồi, chúng ta thấy trong
khoảng hai thế kỷ, từ thế kỷ V tới thế kỷ III trước T.L., văn của “chư tử”,
tức các triết gia Trung Hoa đã tiến bộ gần như liên tục. Mới đầu là bộ Luận
ngữ chỉ dùng một thể đơn giản nhất là kí ngôn; môn sinh của Khổng Tử ghi
những lời của thầy. Rồi tới các cuốn Trung Dung, Đại học cũng vẫn là kí
ngôn thêm những đoạn nghị luận ngăn ngắn. Bộ Mặc tử mở đầu cho thể
nghị luận – hay biện luận – nhưng lí luận lắm chỗ ngây thơ và rườm. Bộ
Mạnh Tử cũng là kí ngôn như Luận ngữ, đúng ra là ghi những đối thoại
giữa Mạnh Tử và một số vua chư hầu hoặc một số học giả đương thời.
Trang tử dùng ba lối: kí ngôn, lí luận vắn tắt và ngụ ngôn. Tới Tuân tử mới
bỏ hẳn lối kí ngôn mà dùng thể lí luận theo đề tài. Sau cùng là Hàn Phi
dùng hết thảy các thể của người trước, cho nên tác giả bộ Trung Quốc văn
học sử của viện Đại học Bắc Kinh soạn, do Nhân dân văn học xã ở Bắc
