nhau, trước và sau nghịch nhau, thì dù Thân Bất Hại có bảo Chiêu hầu cả
chục lần phải dùng thuật, bọn gian thần vẫn còn có chỗ dối trá trong lời nói
được. Vì vậy, Thân Bất Hại dựa vào sức mạnh của nước Hàn có vạn cỗ xe
mà mười bảy năm
không lập được nghiệp bá vương cho Hàn. Đó là cái
hại bề trên tuy dùng thuật mà các quan không chỉnh đốn, thống nhất pháp
luật.
Công Tôn Ưởng trị nước Tần, đặt ra lệnh phải cáo gian, nếu tố cáo sai thì bị
tội, năm và mười nhà phải cùng chịu trách nhiệm; thưởng hậu mà xác thực,
phạt nặng mà cương quyết; nhờ vậy mà dân tận lực làm lụng không nghỉ,
đánh đuổi địch, dù nguy cũng không lùi bước, làm cho nước giàu binh
mạnh. Nhưng không dùng thuật để biết kẻ gian, cho nên sự giàu mạnh đó
chỉ lợi cho bọn đại thần mà thôi. Tới khi Hiếu Công và Thương quân
(Thương Ưởng) chết, Huệ Vương lên nối ngôi, pháp luật của Tần chưa huỷ
hoại, mà Trương Nghi đem Tần hi sinh cho Hàn, Ngụy
. Rồi Huệ Vương
chết, Võ Vương lên nối ngôi, Cam Mậu (Tả thừa tướng của Tần) đem Tần
hi sinh cho nước Chu. Võ Vương chết, Chiêu Tương Vương lên nối ngôi,
Nhương Hầu (tức Ngụy Nhiễm) vượt nước Hàn, nước Ngụy mà đánh Tề ở
phía Đông, năm năm Tần không thêm được một thước đất, mà Nhương
Hầu thì được phong ấp Đào, Ứng Hầu (tức Phạm Tuy) đánh Hàn tám năm,
mà được phong đất Nhữ Nam. Từ đó trở đi, những kẻ được trọng dụng ở
Tần đều thuộc hạng Ứng Hầu, Nhương Hầu hết. Vậy, đánh giặc mà thắng
thì đại thần được tôn quí, quốc gia được thêm đất thì đại thần được thêm
đất riêng, chỉ vì nhà vua không có thuật để biết kẻ gian. Thương quân dù
mười lần sửa sang pháp luật, gian thần cũng ngược lại lợi dụng pháp luật
làm lợi cho họ
. Cho nên nhân sức mạnh của Tần mà mấy chục năm
không lập được sự nghiệp đế vương. Đó là cái hại của pháp luật được các
quan áp dụng đúng, nhưng vua ở trên lại không có thuật.
*
Lại nói:
- Vua chúa dùng thuật của Thân tử, quan lại dùng pháp của Thương quân,
