như vậy là được rồi chứ (hay chưa đủ?)
Đáp:
- Thân tử chưa đạt đến chỗ hoàn toàn của thuật, Thương quân chưa đạt đến
chỗ hoàn toàn của pháp. Thân tử bảo: “Quan lại không được vượt chức
(không thuộc quyền chức của mình thì) dù biết cũng không được nói”.
Quan lại không được vượt chức, như vậy là giữ chức phận của mình, cái đó
được; nhưng biết mà không nói thì là không tố cái lỗi
với vua), cái đó sai. Bậc vua chúa lấy mắt của cả nước mà xem cho nên
không ai nhìn sáng bằng, lấy tai của cả nước mà nghe cho nên không ai
nghe tỏ bằng. Nay bề tôi biết mà không nói thì vua chúa còn nhờ vào đâu
mà nhìn thấy, nghe thấy được nữa? Pháp luật của Thương quân bảo: “Chém
được một đầu giặc thì thăng tước một cấp, nếu muốn làm quan thì được
một chức quan mà lương là 50 thạch (mỗi thạch là mười đấu); chém được
hai đầu giặc thì thăng tước hai cấp, nếu muốn làm quan thì được một chức
quan lương 100 thạch. Việc thăng quan tước xứng với công chém đầu giặc.
Nay nếu có một pháp lệnh bảo: “Ai chém được đầu giặc thì được làm thầy
thuốc hay thợ mộc” thì nhà cất không xong mà bệnh trị không hết. Làm thợ
cần khéo tay, làm thầy thuốc cần giỏi dùng thuốc. Cứ chém được đầu giặc
là được làm những nghề đó thì không hợp với khả năng của họ. Làm quan
trị dân thì cần có trí năng, còn chém đầu giặc thì cần sức mạnh. Dùng người
chỉ có sức mạnh mà cho làm quan trị dân cần có trí năng, thì cũng như cho
người có công chém đầu giặc làm thầy thuốc hay thợ mộc. Cho nên tôi bảo:
“Hai ông ấy – Thân tử và Thương quân – chưa đạt được đến chỗ hoàn toàn
của thuật, pháp”.
Chú thích:
Theo Trần Khải Thiên, cũng có thể hiểu là giải thích pháp luật. Nhưng
chúng tôi nghĩ nghĩa đó hẹp quá. Nhan đề này không tóm được ý toàn
thiên.
Có bản chép là hình phạt, nhưng đọc hàng dưới sẽ thấy thưởng phạt
đúng hơn.
