quân thi hành pháp luật thì bọn du thủ du thực vội quay về nghề nông, bọn
sĩ du thuyết phải chịu cảnh nguy hiểm ngoài mặt trận
là cái quần thần, sĩ dân cho là tai họa; bậc vua chúa nếu không phản đối lời
bàn bạc của đại thần, không bất chấp lời chê bai của nhân dân, cứ làm đúng
theo đạo thì kẻ sĩ có pháp thuật dù chết, đạo
vẫn không được chấp nhận.
*
Xưa Ngô Khởi dạy
Sở Điệu vương về tục (tình hình) nước Sở: “Quyền
thế của đại thần lớn quá, các vị hầu được phong đất nhiều quá, như vậy họ
áp bức chúa ở trên, ngược đãi dân ở dưới, nước tất nghèo mà binh tất yếu.
Chi bằng đối với con cháu các vị hầu được phong đất, cứ ba đời thì thu
tước lộc lại, tài giảm lương bổng của thư lại, bỏ các chức quan không cần
thiết đi để có tiền nuôi các chiến sĩ được chọn và huấn luyện kĩ”. Điệu
vương mới thi hành kế hoạch đó được một năm thì chết và Ngô Khởi bị
chặt tay chân ở Sở. Thương quân (tức Thương Ưởng) dạy Tần Hiếu công
thi hành phép ngũ gia và thập gia liên bảo, nhà nào có tội, nhà khác phải tố
cáo, nếu không thì bị liên lụy; đốt thi thư
những lời thỉnh cầu của tư gia mà thưởng những người có công lao với đất
nước; cấm bọn đi nơi này đi nơi khác xin xỏ làm quan, hiển dương nông
dân và chiến sĩ. Hiếu Công thi hành kế hoạch đó mà vua được tôn sùng,
yên ổn, nước được phú cường, tám năm
sau chết, Thương quân bị xe xé
thây ở nước Tần. Sở không dùng Ngô Khởi mà bị mất đất và loạn. Tần thi
hành phép của Thương quân mà phú cường. Lời hai ông ấy đều đúng mà
Ngô Khởi bị chặt chân tay. Thương quân bị xe xé thây là tại sao? Tại bọn
đại thần oán
pháp thuật mà dân chúng ghét sự cai trị. Đời nay, đại thần
tham quyền, dân chúng quen cảnh loạn còn hơn Tần và Sở thời xưa nữa,
mà bậc vua chúa không có ai nghe lời phải như Điệu vương, Hiếu Công,
như vậy kẻ sĩ giỏi pháp thuật làm sao được mạo hiểm cái nguy của hai ông
ấy mà làm sáng tỏ pháp thuật của mình được? Do đó mà đời nay mới loạn
mà không ai thực hiện nghiệp bá vương được.
