hơn, ít ra ở các nước tư bản Tây phương
Mác, thì là vì bị bó buộc phải cải tổ, do sự có mặt sự tranh đấu của cộng
sản. Cộng sản là một sự tố cáo liên tục, một ý thức khốn cực của trưởng giả
(mauvaise conscience). Không thể yên lương tâm để bóc lột đàn áp một
cách ý thức hay vô tình.
Cộng sản cũng là một áp lực càng ngày càng mạnh buộc Tư bản phải
nhượng bộ, cải tạo. Sự tố cáo của cộng sản buộc ngay cả những thế lực tôn
giáo chống đối, như Thiên chúa giáo phải thức tỉnh, xét lại đồng thời cũng
đi vào con đường tố cáo tư bản dù với những chiều hướng khác. Chữ tư
bản, trưởng giả trở thành xấu và ngay cả người tư bản, trưởng giả cũng
không muốn nhận mình là tư bản, trưởng giả. Vậy giả sử không có cộng
sản, cái gì sẽ cầm chân sự thao túng của tư bản?
Riêng đối với con người Mác thật khó mà kết án được Mác, ngay cả
những điều mà ta cho là Mác sai lầm; vì một đàng Mác không hề bám víu
vào những tư tưởng của mình khi biết chắc là sai lầm; ai cũng có thể sai
lầm, nên chỉ có người cố chấp, không chịu nhận sai lầm mới đáng trách.
Vậy làm sao ta có thể trách móc một người khi người đó sẵn sàng sửa chữa
những sai lầm của mình. Hơn nữa, càng khó trách móc khi những nhận
định sai lầm đều bắt nguồn từ một dự phóng nền tảng: Giải phóng con
người nghĩa là từ một ý hướng đạo đức cao cả. Không ai có thể cho rằng
Mác chỉ nói mồm những lý tưởng cao cả; khi đọc qua đời Mác phải nhìn
nhận Mác là một người trí thức “dấn thân” thực sự, nói theo ngôn ngữ hiện
đại không phải chỉ bằng ngòi bút kiểu Sartre, Camus nhưng bằng cách từ
chối cả cuộc đời trưởng giả địa vị cao sang của mình, để làm người vô sản
giữa những vô sản kiểu các “linh mục thợ” hay Simone Weil, nữ thạc sĩ
triết học từ bỏ nghề dạy học vào xưởng thợ như mọi người thợ khác, và
sống cuộc đời của họ. Một điểm đặc biệt của cuộc đời vô sản, không hẳn là
những thiếu thốn vật chất mà là tính cách bất an thường xuyên, vì không có
gì đảm bảo cho một ngày mai luôn luôn là vô định, như một nhà viết tiểu
sử Mác đã nhận xét “Mác đã chia sẻ số phận của người vô sản hiện đại,
không những trong cảnh nghèo túng đời sống hằng ngày mà còn cả trong
tình trạng bất an hoàn toàn của cả cuộc đời.” (Franz Mehring).
