(1) Trong lịch sử đấu tranh giành độc lập của nhân dân Ý có hai trận nối
tiếng đã diễn ra ở Cutxtotza, một ngôi làng trong xứ Vênêzia; đây là trận
thứ nhất năm 1848, còn trận thứ hai diễn ra ngày 24 tháng sáu năm 1866,
tác giả De Amicis có tham dự.
(3) Lính cưỡi ngựa đeo súng trường và kiếm.
(1) Bản dịch này dựa vào bản dịch ra tiếng Pháp của Nhà xuất bản
Delagrave 1 950, có đối chiếu với nguyên bản Cuore; tên người, tên đất
phiên theo ngữ âm học Ý, lại có chú thích những chỗ khó hiểu và những
chỗ cần lưu ý đế hiếu đúng ý nghĩa chân chính của nguyên tác. Lời chú
thích đều là của dịch giả tiếng Việt .
(1) Tiếng trẻ con gọi bố, theo phương ngôn vùng Napôli.
(2) Napôli là một thành phố nối tiếng về công trình nghệ thuật và một
thương cảng lớn của nước Ý, ở trên bờ biển Tyrênô.
(1) Các giám mục đạo Thiên Chúa được cầm một cái gậy dài đầu uốn cong,
là biếu hiện quyền lực của chức vụ giám mục.
(2) Hội Hóa trang là hội dân gian ở các nước châu Âu, bắt nguồn từ nước
Ý, nối tiếng về trò chơi đeo mặt nạ và mặc quần áo giả làm hạng người này
người nọ, đi diễu ngoài phố và múa nhảy.
(1) Hội này tiếng các nước Âu châu đều gọi theo tiếng Ý là carnevale, diễn
ra từ 6 tháng giêng ngày lễ Chúa hiến hiện, và kéo dài nhiều ngày, cho đến
ngày thứ tư, bắt đầu kiêng ăn thịt, mà có năm là trong tháng hai có năm đến
tận 9 tháng ba, tùy theo ngày lễ Phục sinh năm ấy sớm (22 tháng ba) hay
muộn (25 tháng tư).
(2) Tiếng Ý, nghĩa là nhảy trên ván, chi người làm xiếc.
(3) Quảng trường lớn nhất ở thành phố Torino, mang tên quốc vương
Vittôriô Emmanuêlê li (1820 \- 1878) nước Xacđênha, người có công lớn
trong sự nghiệp giành độc lập, thống nhất cho nước Ý, và lên ngôi quốc
vương đầu tiên của nước Ý thống nhất năm 1861.
(1) Vào đầu những năm 80 của thế ki XIX, khi tác giả viết trang sách này
thì dân số nước Ý độ trên hai mươi sáu triệu người; thế là trung bình trong
số một nghìn người ở nước Ý đã có một người mù.
(1) Bậc sở đẳng tương đương với cấp một của ta ngày nay.