chỗ trào ra ngoài, chảy xuống đĩa. Đong lượng nước trào ra trong đĩa là biết
được thể tích của chiếc nõ...
***
Khoa thi năm Quý Mùi (1463) đời vua Lê Thánh Tông, Vũ Hữu thi đỗ
Hoàng giáp cùng với Trạng nguyên Lương Thế Vinh. Khi ấy ông vừa tròn
20 tuổi.
Vũ Hữu là người khai khoa của làng quê Mộ Trạch, đó là niềm tự hào của
cả cộng đồng xóm thôn. Theo lệ xưa, khi có người đỗ đạt, làng sẽ mổ lợn
làm lễ khao vọng, ngược lại người thi đỗ phải mổ trâu khao làng. Nhà không
có trâu, Vũ Hữu phải xin khất, năm sau ông mới thực hiện được lệ làng
trong khi gia đình vẫn không có một con trâu cày. Chính ông đã bộc bạch
trong hai câu thơ được dịch ra như sau:
Thấm thoát năm tròn, quan thường tiến
Trâu khao thì có, chẳng trâu cầy.
Do khí chất thẳng thắn, liêm khiết, Vũ Hữu được vua Lê Thánh Tông tin
cậy giao cho giữ chức Lang trung ở Khâm hình viện. Mặc dù làm nhiệm vụ
ở một cơ quan thi hành pháp luật, ông vẫn dành thời gian theo đuổi niềm
đam mê toán học. Tài năng của ông còn được lưu truyền trong sách Công dư
tiệp ký. Chuyện rằng, khi ấy đã trải qua bốn trăm năm, mấy cổng thành
Đoan Môn, Đại Hưng và Đông Hoa đã bị hư hỏng nặng. Vua sai các quan bộ
Công tính toán để trùng tu. Nhưng các quan lúng túng không tính ra được
khối lượng vật liệu và dự toán kinh phí. Công việc trì trệ làm nhà vua rất sốt
ruột. Vua Lê chợt nhớ đến Vũ Hữu bèn truyền gọi vào giao việc, yêu cầu khi
nào xong thì báo cáo ngay với vua.
Vũ Hữu vâng chỉ, dẫn mấy thợ cả đến đo đạc tỉ mỉ từng cửa thành, và suốt
đêm ngồi tính toán. Ngay hôm sau trong buổi thiết triều, ông tâu với vua:
- Muôn tâu, thần đã xem xét kĩ. Cửa Đông Hoa bị hư hỏng nặng hơn cả,
xin cho sửa chữa trước. Thần đã tính toán đầy đủ rồi, xin bệ hạ cho thánh ý.
Vua Lê Thánh Tông xem bản trình tấu, đưa cho mấy viên đại thần bộ
Công xem xét. Thấy số lượng gạch do Vũ Hữu đệ trình rất cụ thể, khác xa
