Hiểu cách con người nhìn nhận về tương lai sẽ giúp giải quyết được những
điều hoàn toàn trái ngược ở ví dụ trên đây. Andrei Shleifer chắc chắn là nhà
nghiên cứu tiêu biểu nhất của lý thuyết rằng người ta đôi khi làm những điều
ngu ngốc. Một lần sau khi kết thúc chuyến thăm Kenya, ông đã chia sẻ điều
mắt thấy tai nghe trong chuyến đi: trang trại của các sơ thì tươi tốt sum suê,
hơn hẳn những trang trại kế bên. Các sơ bón phân và gieo trồng hạt giống
lai. Tại sao những người nông dân kia không làm được điều mà nhóm các bà
sơ đang làm? Liệu có phải vì họ thiếu kiên nhẫn (các nữ tu thường điềm đạm
và kiên nhẫn hơn người thường có lẽ vì lời tuyên xưng trước Chúa và niềm
tin vào nhân quả kiếp sau)?
Ông đã nhìn ra vấn đề mà bấy lâu nay luôn khiến chúng tôi băn khoăn. Qua
các cuộc nghiên cứu được tiến hành trong nhiều năm trời, Michael Kremer,
Jonathan Robinson và Esther đã phát hiện chỉ có 40% nông dân tại khu vực
Busia thuộc miền tây Kenya (không cách xa làng Sauri là bao, ngôi làng mà
Jeffrey Sachs và Angelina Jolie ghé thăm và gặp Kennedy, người nông dân
trẻ tuổi không sử dụng phân bón cho đến khi được cấp miễn phí) từng sử
dụng phân bón cho công việc đồng áng, và thường chỉ có 25% nông dân bón
phân cho mảnh ruộng của mình.
Người ta thử nghiệm phát phân bón
miễn phí cho một nhóm nông dân ngẫu nhiên để bón cho một phần thửa
ruộng, sau đó đem so sánh phần được bón phân với phần đất tương tự không
được bón phân. Ước tính phỏng chừng thôi cũng cho thấy lợi nhuận bình
quân hàng năm của phần ruộng có bón phân vượt 70%: Bỏ ra một đô la Mỹ
mua phân bón thì giá trị sản lượng bắp ngô tăng thêm bình quân đạt 1,70 đô
la Mỹ. Tỉ suất lợi nhuận không cao như trong trường hợp những người bán
hoa quả rong nhưng cũng đủ hấp dẫn để những người nông dân bỏ công
dành dụm. Nhưng tại sao họ vẫn không sử dụng phân bón nhiều hơn? Có thể
những người nông dân này chưa biết bón phân như thế nào cho đúng. Cũng
có thể họ không đánh giá cao tỉ suất lợi nhuận do phân bón đem lại. Nếu đó
là nguyên nhân thì ít ra những nông dân được cấp phân bón miễn phí (và
được thuyết minh về cách tận dụng triệt để) và nhờ đó thu lợi nhuận đáng kể
sẽ háo hức sử dụng phân bón cho những vụ mùa tiếp theo. Nhưng trong thực
