không có lý do gì để khẳng định khả năng sống sót của trẻ tăng lên là nhờ
chuyển biến tích cực ở tỉ lệ sinh. Tuy nhiên bất chấp nỗ lực đầu tư nhiều tiền
của, cải thiện sức khỏe trẻ em và trong thực tế tỉ lệ sinh giảm mạnh, nhưng
đến năm 1996 vẫn không có khác biệt nào đáng kể về chiều cao, cân nặng, tỉ
lệ nhập học hay thời gian đến trường ở trẻ em trai hay gái. Một lần nữa,
quan hệ đánh đổi giữa số lượng - chất lượng khá mơ hồ.
Đương nhiên chỉ từ ba nghiên cứu trên đây không thể rút ra kết luận cuối
cùng và chắc chắn, vẫn cần phải nghiên cứu nhiều hơn nữa. Nhưng tại thời
điểm này, theo đánh giá quan sát của chúng tôi, chẳng có dấu hiệu rõ ràng
nào chứng tỏ gia đình đông con hơn không tốt cho sự phát triển của trẻ như
những gì Sachs chỉ ra trong tác phẩm Common Wealth. Theo đó, khó mà
viện lý do bảo vệ trẻ em, đảm bảo các em không phải lớn lên trong những
gia đình đông con để biện minh cho việc áp đặt chính sách kế hoạch hóa gia
đình từ trên xuống.
Nhưng nói kích cỡ gia đình không ảnh hưởng bất lợi đến trẻ em thì có vẻ
trái ngược với suy nghĩ thường tình. Tài nguyên chia sẻ với nhiều người thì
có người phải nhận phần thiệt. Nếu không phải trẻ em chịu thiệt thòi thì là
ai? Có thể là người mẹ.
Từ kết quả của chương trình Profamilia ở Colombia, người ta thấy rõ đây là
vấn đề đáng lo ngại. Chương trình do một bác sĩ khoa sản trẻ tuổi tên là
Fernando Tamayo khởi xướng vào năm 1965. Trong vài thập kỷ tiếp theo,
Profamilia trở thành nhà cung cấp các sản phẩm ngừa thai chính ở Colombia
và là một trong những chương trình kế hoạch hóa gia đình dài hạn nhất trên
thế giới. Đến năm 1986, 53% phụ nữ Colombia trong độ tuổi sinh sản sử
dụng các biện pháp tránh thai, chủ yếu thông qua chương trình Profamilia.
Còn những phụ nữ từ lứa tuổi thiếu niên đã tiếp cận với chương trình đều
được học hành đầy đủ hơn và có thêm 7% cơ hội tìm được việc làm trong
các ngành nghề chính hơn những người còn lại.
Tương tự như vậy, phụ nữ Bangladesh hưởng lợi từ chương trình tại Matlab
cũng to cao khỏe mạnh hơn so với nhóm đối chứng và có thu nhập cao hơn.
