mạnh, lên đến gần một triệu người vào giữa những năm 1920. Hầu hết sống
ở các thành phố lớn Sài Gòn và Hà Nội.
Trong mười ba năm kể từ khi Nguyễn Ái Quốc rời Sài Gòn, phong trào
khôi phục nền độc lập của Việt Nam đã mất chỗ đứng. Với việc Phan Châu
Trinh bị bắt và đày sang Pháp, người chủ trương cải cách phi bạo lực uy tín
nhất đã tạm thời im lặng. Trong khi đó, tổ chức của Phan Bội Châu - một
thời đầy hứa hẹn, được sự ủng hộ của nhiều nhà yêu nước có uy tín nhất
Việt Nam - đã dần dần không còn quan trọng như trước nữa sau nhiều lần
nổi dậy không thành công và tiếp đó là việc chính nhà lãnh đạo phong trào
dân tộc chủ nghĩa bị bắt và bị đày ở nam Trung Hoa.
Khi nghe tin về cuộc Cách mạng Tân Hợi năm 1911 ở Trung Hoa, Phan
Bội Châu bỏ kế hoạch thành lập một chế độ quân chủ lập hiến và thay vào
đó thành lập một chính đảng mới - Quang Phục Hội - nhằm thiết lập một
nền cộng hoà độc lập theo mô hình của Tôn Dật Tiên. Phan Bội Châu hy
vọng sẽ được Trung Hoa giúp đỡ để lật đổ Pháp. Trong một cuộc họp với
Tôn Dật Tiên ở Quảng Châu đầu năm 1912, ông Tôn hứa với Phan Bội
Châu, Việt Nam sẽ là nước đầu tiên được Trung Hoa giúp đỡ một khi các
nhà cách mạng củng cố và nắm quyền ở Trung Hoa. Tuy nhiên, ít lâu sau,
Phan Bộ Châu bị một tư lệnh địa phương bắt vì tội thực hiện các hoạt động
lật đổ. Phan Bội Châu ra tù năm 1917, đảng của Tôn Dật Tiên đã mất
quyền và bản thân ông Tôn đang ở Nhật Bản. Hy vọng được sự giúp đỡ của
nước ngoài lại một lần nữa tiêu tan, Phan Bội Châu mất phương hướng.
Trong lúc tuyệt vọng, ông thậm chí đã đề xuất hợp tác với người Pháp miễn
là họ giữ lời hứa thực hiện các cuộc cải cách kinh tế chính trị ở Đông
Dương. Cho đến đầu những năm 1920, tổ chức cách mạng ở Việt Nam hầu
như đã tan rã. Phan Bội Châu bị đày ở Trung Hoa, xung quanh là một nhóm
môn đệ trung thành, ông trở thành nhân vật ngày càng không hợp thời - rõ
ràng ông đã hết thời.
Sự sụp đổ phong trào của Phan Bội Châu và việc Phan Châu Trinh bị đi
đày là những thay đổi lớn diễn ra trong xã hội Việt Nam. Dấu chấm hết của
hai người họ Phan trùng với sự đi xuống của giới nhà Nho đã từng có ảnh
