Trong khi các đồng chí của ông trở về châu Á, Nguyễn Ái Quốc ở lại
Moscow. Nhưng ông làm việc không ngừng. Trong cuộc phỏng vấn tháng
9-1935, ông kể với nhà báo Liên Xô Ilya Ehrenburg, ông chỉ có một ước
nguyện, trở về tổ quốc càng sớm càng tốt. Có lúc, tình hình đang có nhiều
hứa hẹn, ông đề nghị cho phép trở lại Việt Nam một thời gian ngắn sau khi
kết thúc Hội nghị VII, nhưng yêu cầu này bị từ chối với lý do tình hình
Đông Dương còn rất phức tạp. Mùa hè năm 1936 ông đệ trình yêu cầu lần
thứ hai cho phép về nước qua ngả Berlin và Pháp. Nếu kế hoạch này không
được, ông hứa đi tới Thượng Hải lập đường dây liên lạc với Văn Phòng
Quốc tế Cộng sản ở đó, sau đó tìm đường trở về tổ quốc. Phòng nhân sự
Quốc tế Cộng sản mời ông tới điền tờ khai cuộc hành trình, những rốt cuộc
kế hoạch này cũng bị huỷ bỏ do bùng nổ Nội chiến Tây Ban Nha, sự kiện
có ảnh hưởng mạnh mẽ tới Pháp.
Trong khi chờ hồi âm, mùa thu năm 1936 Nguyễn Ái Quốc theo học tại
Viện Nghiên cứu dân tộc và những vấn đề thuộc địa (Trường Stalin trước
đây), ông chuyển phòng trọ tại Đại học Lenin tới buồng đơn nhỏ hẹp trên
đường Bolshaya Bronnaya. Chương trình học gồm những bài giảng về triết
học, lịch sử và tiếng Nga. Nhưng ông cũng được Văn Phòng Đông Dương
thuộc Văn phòng Viễn Đông giao việc nghiên cứu tình cảnh dân nghèo và
dịch ra tiếng Việt tác phẩm “Tuyên Ngôn Cộng sản” của Marx và tác phẩm
“Chủ nghĩa tả khuynh: Sự hỗn loạn phôi thai” của Lenin. Vì thế, ông là
một trong hai sinh viên không đăng ký đi nghỉ hè do nhà trường tổ chức.
Trong thời kỳ học tập năm 1937-1938, ông học thêm những khoá học khác
tại Viện, đồng thời cũng làm việc tại Văn phòng Viễn Đông. Dưới sự giúp
đỡ của giảng viên, ông cũng chuẩn bị xong tài liệu để viết một đề tài nghiên
cứu “Cách mạng ruộng đất ở Đông Nam Á”.
Sau hai thập niên hoạt động cách mạng, Nguyễn Ái Quốc không hài lòng
vị thế hiện tại của mình. Đối với một người hoạt động ít quan tâm đến lý
thuyết, mất nhiều tháng dịch những tác phẩm của những lãnh tụ cộng sản
hoặc đến lớp nghe giảng những vấn đề lý thuyết trừu tượng khó hiểu quả là
chuyện khó khăn. Tháng 6-1938, gần ba năm sau khi kết thúc Hội nghị VII,
