Trần Văn Giàu, xứ uỷ viên, ra tù tháng 5-1940, nhưng sau năm ngày lại bị
bắt. Trước đó từng có cuộc thảo luận phát động cuộc tổng khởi nghĩa ở
Nam Kỳ để lợi dụng sự bất mãn đang tăng lên của nhân dân địa phương.
Điều kiện sản xuất nông nghiệp ở đây không xấu như những vùng khác
trong cả nước, nhưng thuế cao và có hơn 30 phần trăm nhân dân có thiện
cảm với những người cộng sản. Mùa xuân năm ấy, tình hình căng thẳng
tăng lên khi chính phủ thuộc địa bắt đầu bắt lính người Việt đưa vào phục
vụ các đơn vị đóng ở châu Âu, hoặc đưa sang Campuchia, chuẩn bị chiến
tranh với chính quyền Xiêm, do Bangkok đòi lại lãnh thổ bị Pháp chiếm
năm 1907. Hoạt động của Đảng khai thác sự bất mãn trong hàng ngũ binh
sĩ, bằng cách tung ra những khẩu hiệu “không chết thay cho bọn thực dân
(Pháp kiều ở Đông Dương) ở Campuchia”. Phát động những cuộc biểu
tình quần chúng nổ ra tại những huyện lỵ đồng bằng Cửu Long. Đối với
nhiều nông dân nghèo ở Nam Kỳ, việc bắt lính không chỉ đe đoạ chết chóc
hoặc thương tật trên chiến trường, còn làm gia đình họ khó khăn hơn về
kinh tế.
Tháng Bẩy, Xứ ủy Nam Kỳ, dưới sự lãnh đạo của bí thư Tạ Uyên, thông
qua kế hoạch nửa vời, không dứt khoát chuẩn bị cho cuộc nổi dậy được Hội
nghị VI thông qua tháng 11-1939 (phiên họp toàn thể lần thứ VI kể từ Đại
hội toàn thể thứ Nhất của Đảng vào tháng 3-1935). Tuy vậy, trước hết, giới
lãnh đạo khởi nghĩa cử Phan Đăng Lưu ra miền Bắc gặp Xứ uỷ Bắc Kỳ xin
tư vấn. Trong ba tháng đó, hàng ngàn binh lính Việt Nam bạo động tại Sài
Gòn và những thành phố khác trong vùng này để phản đối kế hoạch đưa họ
đến biên giới Xiêm. Tạ Uyên vội vã phát lệnh nổi dậy cuối tháng Mười
Một, bất chấp Phan Đăng Lưu chưa trở lại trong sứ mệnh tới Bắc Kỳ.
Thực ra, Phan Đăng Lưu đã tới Hà Nội, gặp Xứ uỷ Bắc Kỳ ngay trong
lúc họ đang họp đánh giá tình hình chung tại trụ sở ở ngoài Hà Nội trong
bối cảnh khởi nghĩa Bắc Sơn bị thất bại. Ban lãnh đạo Xứ uỷ Bắc Kỳ gồm
Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt và Hoàng Văn Thụ, phản đối kế hoạch
của Tạ Uyên, viện lẽ, tình hình cả nước chưa chín muồi để cuộc khởi nghĩa
thành công. Đồng thời đưa ra lời khuyên, phải tăng cường chuẩn bị từng
