Tự do. - Một ngạn ngữ Gôloa nói rằng "Lao động là tự do". Vậy nên
dân bản xứ buộc phải làm lao động khổ sai. Mới đây Thượng nghị viện Pháp
lại đã trịnh trọng thông qua bản tường trình của viên Toàn quyền xứ Đông Phi
thuộc Pháp. Bản thuyết trình đó nói rằng "cần phải tránh những ảo tưởng
cũng như những công thức; rằng sản xuất bông là một vấn đề của Nhà nước;
rằng muốn đạt kết quả thì phải bắt buộc dân bản xứ trồng bông...".
Bằng phương pháp đó, các thuộc địa hằng năm tất phải cung cấp được
cho nước Pháp 10.000 tấn bông. Phương pháp đó đã từng được dùng ở Tây
Phi thuộc Pháp
1)
đối với vấn đề ca cao... Người ta cũng đã áp dụng
phương pháp đó đối với vấn đề bông và năm 1916, đã thu được tại vùng Bờ
Biển Ngà 600 tấn bông.
Tuy vậy, nước Pháp dĩ nhiên vẫn là kẻ giải phóng cho loài
người và là chiến sĩ tiền phong trong công cuộc huỷ bỏ chế độ nô
lệ.
Nhân đạo. - Ông Boanớp, nghị sĩ da đen nói: Nước Pháp bảo hộ kẻ yếu
và dạy dỗ những người lạc hậu. Misơlê nói: nước Pháp là chiến sĩ tiên phong
của văn minh và là người đem lại các quyền tự do. Xarô, cựu Thủ hiến và
Thủ hiến tương lai của Đông Dương nói: Chính sách thuộc địa của Pháp đầy
tính chất nhân đạo và vị tha. Tạp chí Hàng không quân sự một lần nữa vừa
cho ta biết rằng ở các thuộc địa người ta hiểu về lòng "nhân đạo" như thế nào.
Xem đây: Thống chế Liôtây, toàn quyền Marốc, tổng chỉ huy quân đội
T.O.M
2)
đã cấm dùng đạn nổ có hơi ngạt và hơi làm chảy nước mắt, bởi vì...
Nhưng ta hãy trích dẫn lời tạp chí đó: "Bởi vì mục đích nhằm đạt tới dĩ nhiên
không phải là giết cho được nhiều người phiến loạn, mà là nhanh chóng làm
cho họ phải phục tùng...".
Với sự quá ư ân cần chăm sóc đó, mà từ 1919, nghĩa là sau khi "công lý"
và "chính nghĩa" thắng lợi trên thế giới thì ở Marốc, người ta đã giết hại 800
lính Pháp, 5.000 người Môrơ để sáp nhập 72.700 hécta ruộng đất cướp đoạt
của người Marốc vào nước Pháp - "nước Pháp rộng 1 triệu mét vuông và 100
triệu dân cư"
1)
.
