THƯ NGỏ GửI ÔNG ANBE XARÔ,
Bộ TRƯởNG Bộ THUộC ĐịA
Thưa ngài,
Chúng tôi hoàn toàn hiểu rõ rằng, đối với dân bản xứ ở thuộc địa nói
chung và đối với dân An Nam nói riêng, lòng thương yêu của Ngài thật là bao
la rộng rãi.
Dưới quyền cai trị của Ngài, dân An Nam đã được hưởng phồn vinh thật
sự và hạnh phúc thật sự, hạnh phúc được thấy nhan nhản khắp trong nước,
những ty rượu và ty thuốc phiện, những thứ đó song song với những sự bắn
giết hàng loạt, nhà tù, nền dân chủ và tất cả bộ máy tinh vi của nền văn minh
hiện đại, đã làm cho người An Nam tiến bộ nhất châu á và sung sướng nhất
trần đời.
Hành động nhân ái ấy đủ để chúng tôi không cần nhắc lại tất
cả những hành động khác như: bắt lính và bắt mua công trái, đàn
áp đẫm máu, truất ngôi và đầy biệt xứ một ông vua, xâm phạm và
làm ô uế những nơi linh thiêng, v.v..
Thật đúng như câu thơ chữ Hán đã tả: Gió âu yếm thổi chiều quạt phẩy,
mưa nghĩa nhân đón vết xe lăn
26
. Được nắm quyền tối cao cai quản các thuộc
địa, danh vọng của Ngài càng cao bao nhiêu thì sự quan tâm đặc biệt của
Ngài đối với những người Đông Dương càng tăng lên bấy nhiêu. Ngài đã cho
thiết lập ngay ở Pari một cơ quan đặc trách để theo dõi những người bản xứ
cư trú trên đất Pháp, đặc biệt là theo dõi những người Đông Dương, như một
tờ báo thuộc địa đã nói rõ.
Nhưng chỉ "theo dõi" không thôi thì thấy hình như chưa xứng với tấm
lòng thương yêu của Ngài như bậc cha mẹ, nên Ngài còn muốn gia ơn hơn
nữa. Vì vậy mà gần đây, Ngài đã ban cho mỗi người An Nam - người An
Nam yêu quý, như ngài thường nói - nhiều người "hầu cận" đặc biệt. Tuy
những người này còn ấu trĩ trong nghệ thuật của Séclốc Hôm
1)
, nhưng họ
cũng đã tỏ ra rất tận tụy và rất đáng yêu. Chúng tôi chỉ còn biết khen ngợi họ
và ca tụng người cầm đầu họ là Ngài.
