nhiều điều lý thú, bạn đồng nghiệp cho chúng ta biết nhiều việc, chẳng hạn
cái thứ bậc lễ nghi và phức tạp trong các vụ giết người hợp pháp này: "lệ
đóng cọc
2)
và bắn 12 viên của tiểu đội hành hình chỉ dành riêng cho tội nhân
là quân nhân hay kẻ cướp bị bắt có vũ khí trong tay. Khi ấy hầu như bao giờ
cũng hành hình nhiều người một lúc và không hiếm trường hợp có bốn, sáu,
thậm chí mười người gục xuống cùng một lúc dưới cùng một loạt đạn. Những
tiểu đội hành hình có lính hỗn hợp, nghĩa là có sáu lính bản xứ dàn ở hàng
đầu và sáu lính hoặc hiến binh người Pháp ở hàng sau". à, phải nhấn điểm
cuối cùng này nữa là người ta đã dạy cho người bản xứ biết thế nào là Bác ái,
cái đức quý đó vốn là nền tảng của mọi chế độ cộng hoà, được khắc bằng chữ
lớn trên khắp các công trình kỷ niệm và trên tất cả các cửa ... nhà lao. Còn về
cái định nghĩa thế nào là ăn cướp và những cuộc hành quyết tập thể thì xin
xem mấy dòng sau của một sĩ quan thuộc địa, ông F.B., ông này về "học
thức" có thể kém, nhưng chắc chắn nhiều chân tình và vô tư hơn: với cách giả
định giống y như người Anh coi những người Bôe
3)
kiên quyết kháng chiến
là những tên phản loạn, ngoài vòng pháp luật, chúng ta coi những nhà ái
quốc An Nam là những tên cướp.
"Người ta đã làm tất cả để vũ trang cho người An Nam giết hại nhau và
xúi giục họ phản bội. Người ta tuyên bố các thôn xã phải chịu trách nhiệm về
những chuyện rối ren xảy ra trong địa hạt mình. Họ phải dẫn đường cho quân
đội ta, phải nộp mạng những người nổi dậy. Ai không tuân lệnh thì bị coi là
kẻ phạm tội . Làng nào dung nạp một người yêu nước là bị xử án. Muốn điều
tra, có một cách, bao giờ cũng cứ dùng mãi một cách đơn giản, là: chất vấn lý
trưởng và hào mục. Ai không nói lập tức bị hành quyết. Một đám binh lính
bảo an trong vòng hai tuần lễ, đã cho hành quyết 75 hào mục. Không một lúc
nào người ta chịu phân biệt những nhà ái quốc chiến đấu tuyệt vọng cho độc
lập của đất nước với bọn cặn bã chốn đô thành".
nguyễn ái quốc
Báo Le Paria, số 6 - 7,
ngày 1-9 và 1-10-1922.
