Nôvô và đuổi hết cảnh sát khỏi các bốt gác ấy. Sau đó, đã xảy ra cuộc đụng
độ đầu tiên giữa những người bạo động với lính bộ binh do viên quan cai trị -
ông Satxeclô, cấp tốc phái đến. Quân đội nổ súng. Nhưng những người đình
công cũng đã được vũ trang. Họ đã bắn trả. Trên mặt đất còn lại năm người
chết: một viên cai và bốn người dân bản xứ.
Sự kích động tăng lên. Theo lệnh của ông Méclanh, toàn quyền Tây Phi,
tình trạng giới nghiêm được ban bố trong tất cả các khu ở Poóctô - Nôvô. Ba
trung đoàn lính bộ binh có súng máy và pháo dã chiến được đưa xuống tàu
vận tải "TSáT" ở Đaca. Ngoài ra, chiếc tàu tuần tiễu "Cátxiôpê" được đưa
ngay lập tức đến Poóctô - Nôvô. Cùng một lúc với việc điều động lực lượng
quân đội, người ta tiến hành các cuộc bắt bớ.
"Mười người thủ xướng", trong đó có Uybeliu và Êchiên Têtê, bị
bỏ tù. Những cuộc đàn áp tàn nhẫn diễn ra khắp nơi.
Người ta đã buộc công nhân Poóctô - Nôvô trở lại làm việc
bằng lưỡi lê và dùi cui. Nhưng làn sóng kích động vẫn lan rộng ở
nông thôn. Các báo thuộc địa, đặc biệt là tờ Dépêche Coloniale
đòi thi hành ngay những hình phạt tàn khốc và chuyển vận mệnh của
Đahômây sang cho những bàn tay cứng rắn hơn.
Chúng ta phải rút ra những kết luận nghiêm túc từ những sự kiện này, cụ
thể là: trong các thuộc địa, công nhân đã bắt đầu hiểu thế nào là đấu tranh giai
cấp. Cần phải làm thế nào để cho công nhân da đen và da vàng cũng hiểu
rằng: Kẻ thù duy nhất của họ nằm ngay trong bản thân cái chế độ này, chế độ
đang dẫn đến một chế độ nô lệ tinh vi hơn, nặng nề hơn, và vô nhân đạo hơn
chế độ trước đây. Và chỉ với sự giúp đỡ của những người anh em bị áp bức
của mình ở các nước châu Âu, họ mới sẽ có thể tự giải phóng được
mình.
nguyễn ái quốc
Báo L'Humanité, ngày 18-3-1923.
Dịch theo bài in trong sách
