TộI áC CủA CHủ NGHĩA THựC DÂN
"Dưới sự bảo trợ của nước Pháp, xứ Đông Dương đang theo đuổi một
cách hoà bình vận mệnh của mình, và thưa các ngài, các ngài đã thấy bằng
chứng tốt đẹp nhất rằng xứ đó đang hạnh phúc". Đấy, ông Utơrây, nghị sĩ xứ
Nam Kỳ (?) đã nói như vậy với các đồng sự ở Nghị viện Pháp.
Trong tập san tháng tám, Hội Nhân quyền và Dân quyền vừa chứng
minh cho chúng ta biết Đông Dương hạnh phúc như thế nào và nước Pháp
được đại diện tốt đẹp như thế nào.
Chúng tôi xin tóm tắt bằng mấy dòng sau đây:
Như ở tất cả các tỉnh, một tỉnh Bắc Kỳ cũng có một vị công sứ Pháp.
Như tất cả các vị công sứ Pháp ở Bắc Kỳ, vị công sứ ở tỉnh mà chúng tôi nói
tới, được trao cho một quyền hành vô hạn. Ông ta là chủ tỉnh, đốc lý, chánh
án, mõ toà, chủ thầu. Ông kiêm nhiệm tất cả mọi quyền hành: tư pháp, thuế
vụ, sinh mệnh và tài sản của người bản xứ, việc bầu cử những người cầm
quyền bản xứ, quyền lợi của công chức, vân vân và vân vân.
Vị quan chức cao cấp đó đã dùi mài tất cả khoa học chính trị và hành
chính ở khu phố la tinh mà ông ta vốn làm nghề... bán cháo. Bị nợ như chúa
chổm và không còn một xu dính túi, ông ta may mắn được một chính khách
có thế lực "đề bạt" cho làm công sứ phụ
trách một tỉnh có hàng nghìn người.
Ngoài việc ông ta biết bắt giữ, tống giam và kết án một cách
độc đoán những người An Nam để thúc thuế họ, ông ta còn biết thừa
hưởng của nền Cộng hoà và tô điểm triều đại của mình bằng những
chiến tích mà sau đây là vài ví dụ:
